سلآموز بیاموز تا سالم باشی

متاسفانه بسیاری از والدین برای تربیت و تغییر رفتار کودک خود، مکرراً از روش های تنبیهی استفاده می کنند. شاید خیلی از آنها تصور می کنند برای تغییر رفتار کودکان هیچ راه حلی بهتر از تنبیه کردن کودک نیست و یا شاید تصور کنند که تنبیه کردن موثر ترین راه حل بوده و یا شاید هم روشی جز تنبیه کردن کودکشان بلد نیستند. دسته ای از والدین هم بر این عقیده هستند که با استفاده از روش های سخت تبیهی و با چیرگی بر او، می توانند فضایی را ایجاد کنند که فرزندشان از آنها ترسان بوده و به این شیوه او را تحت کنترل خود و قانونمند بار بیاورند.

وجود این چنین باورها و استفاده وسیع از روشهای تنبیهی برای تغییر رفتار کودکان و آن هم توسط والدینی که تعداد زیادی از آنها عاشقانه فرزندشان را دوست دارند، به دلیل اثربخش بودن این روش ها نیست، بلکه باید گفت که متاسفانه استفاده از این روش ها عمدتاً توسط والدین تبدیل به عادت شده است. همچنین از آنجا که روشهای تنبیهی سریع تر از سایر روش های تغییر رفتار، رفتار ناخوشایند و تنبیه شده را متوقف می سازد، والدین با تصور بر اثربخشی آن، تمایل دارند از این روش استفاده کنند و از همه مهمتر اینکه والدین این روش ها را بکار می گیرند چون احتمالاً خودشان  محصول تربیت غلط بوده و تنبیه کردن را بهتر از روش های دیگر آموخته و یاد گرفته اند.

اما باید گفت که اگر این والدین از عواقب و پیامدهای منفی روشی چون تنبیه کردن آگاه بودند، هرگز این روش را برای تربیت کودکشان انتخاب نمی کردند. چراکه استفاده از تنبیهات اشتباه و بد و بکارگیری تکنیک‌های غلط باعث ایجاد عقده‌های منفی متعدد در کودک شده که این عقده‌ها در بزرگسالی موجب بروز رفتارها و اختلالات متعدد در آنان خواهد شد.

 در این مجال می خواهیم شما را با اصلی به نام " پریماک " آشنا سازیم که دستاورد دیوید پریماک، پژوهشگر آمریکایی می باشد. چراکه برای تربیت و کنترل رفتار فرزند هیچ رقیبی به لحاظ تاثیرگذاری و باز دارندگی و ایجاد انگیزه برای انجام رفتاری ناخوشایند از نظر فرزند، به پای اصل پریماک یا " اصل مادربزرگ " نمی رسد .

از نظر پریماک هم محرک (مثلاً غذا) و هم یک رفتار (مثلاً غذا خوردن) می توانند تقویت کننده ی رفتاری خاص باشند. بر اساس این اصل ما می توانیم از رفتارهایی که کودکمان به دفعات زیاد انجام می دهد(تلویزیون دیدن)  برای تقویت رفتارهایی که کمتر حاضر است انجام دهد (مرتب کردن اتاقش) استفاده کنیم. کودکان حاضرند برای دستیابی به چیزهایی که می خواهند مثلاً تماشای تلویزیون یا بازی با اسباب بازی هایشان، کارهایی را انجام دهند که چندان به انجامشان تمایل ندارند مانند انجام تکالیف مدرسه و یا خوردن غذایی که دوست ندارند.

اصل پریماک حقیقتی ساده و نیرومند در تربیت و تغییر رفتار کودکان است که اگر شما با فرزندتان شرط کنید تنها در صورتی می تواند به چیزهایی که می خواهد دست پیدا کند که از معیارهای رفتاری مشخصی پیروی کند؛ آن گاه او مجاب می شود که رفتارهای مطلوب مورد نظر شما را انجام دهد. در واقع کودک خواهد دانست اگر رفتاری را که والدین نامطلوب می دانند را انجام دهد موجب محرومیت او از عملی خواهد شد که برایش مطلوب و لذت بخش است و همچنین خواهد آموخت که برای دستیابی به اموری که برای او لذتبخش و مطلوب است باید ابتدا به کارهایی بپردازد که به انجام آنها تمایلی ندارد.

مزیت این روش آنست که می توانیم از یکی از رفتارهای مورد علاقه فرزند به عنوان تقویت کننده استفاده نماییم و مجبور نیستیم که حتما به دنبال خرید جایزه و پاداش های مادی باشیم. البته توجه به این نکته نیز ضروری هست که برای موفقیت در این روش باید دقیقاً رفتارهای پر تکرار و دوست داشتنی از نظر فرزند را که می توانید از آن ها به عنوان تقویت کننده استفاده کنید، شناسایی نمایید. اگر رفتاری که شما به عنوان تقویت کننده در نظر گرفته اید و کودک را از آن منع کرده اید در نظر او اهمیت چندانی نداشته باشد، آنگاه قدرت تقویت کنندگی چندانی نخواهد داشت. و نکته آخر اینکه یادتان باشد که هیچ موقع این قانون را برعکس نکنید.

بیایید با هم مثالی را مرور کنیم:

اگر فرزند شما تکالیف مدرسه اش را به موقع انجام نمی دهد و به تذکرات شما توجه چندانی نمی کند، بر اساس اصل پریماک به فرزندتان بگویید:

"در صورتی که تکالیف مدرسه ات را انجام دادی میتونی کارتون مورد علاقه ات رو ببینی و در غیر این صورت نمی تونی اون رو تماشا کنی، خودت می دونی عزیزم"

جمله ی "خودت می دونی عزیزم" به فرزندتان حس اختیار می دهد و تصور می کند که اگرچه برای او قانون و ضابطه ای گذاشته اید و حکمی صادر کرده اید اما وضعیت دوستانه و صمیمی بوده و او مختار است که انتخاب کند.

فقط توجه داشته باشید که از زمانی که حکم را صادر می کنید تا زمان اجرای آن خیلی صمیمی و دوستانه با فرزندتان برخورد کنید و حتی تا زمان نزدیک به اجرای حکم اگر هنوز فرزند به رفتار انجام تکالیفش نپرداخته است، به او خیلی دوستانه تقلب رسانده و زمان را به او یادآوری نمایید.

حتماً بخوانید: استفاده افراطی کودکان از گوشی های هوشمند و راهکارهایی برای کاهش آن