سلآموز بیاموز تا سالم باشی

 ایدز (AIDS) از حروف اول کلمات "Acquired immunodeficiency syndrome" گرفته شده است که می‌ توان آن را به صورت نشانگان نقص ایمنی اکتسابی ترجمه کرد.

 Acquired (اکتسابی) یعنی این که بیماری ارثی نیست، بلکه بعد از تولد و در اثر تماس با یک عامل ایجاد کننده بیماری بوجود می آید.

Immunodeficiency (نقص ایمنی) یعنی این که مشخصه این بیماری، ضعیف شدن دستگاه ایمنی بدن می‌باشد. 

 Syndrome (نشانگان) اشاره به گروهی از علایم دارد که در مجموع بیانگر یا مشخصه بیماری است. در AIDS این علایم شامل عفونت ها و یا سرطان‌های مشخص و همچنین کاهش تعداد سلول‌های خاصی (به نام CD4+ T) در دستگاه ایمنی فرد می باشد.

این بیماری ناشی از ویروس اچ آی وی (HIV) است و دارای سه مرحله اصلی است. در مرحله اول (عفونت حاد) سیستم ایمنی بدن به مقابله با ویروس بر می خیزد. علائم عفونت حاد مشابه بیماری های ویروسی دیگر است و اغلب با آنفلوانزا قابل مقایسه است. این علائم یک یا دو هفته ممکن است طول کشیده و سپس به طور کامل رفع شوند و بیماری به مرحله بدون علامت وارد شود.

پس از اولین دوره، سیستم ایمنی دست از مبارزه با ویروس برداشته و علائم از بین می روند. عفونت اچ آی وی وارد مرحله دوم میشود که دوره طولانی بدون علامت به نام دوره بی علامت خوانده میشود. در این زمان افراد نمیدانند که ویروس اچ آی وی دارند و ممکن است ویروس را به افراد دیگر منتقل کنند. این دوره از بیماری ممکن است ده سال یا بیشتر طول بکشد.  به این مرحله از بیماری، دوره نهفتگی نیز گفته می‌شود. هر چقدر که بیماری پیشرفت کند، تداخل بیشتری با دستگاه ایمنی بدن پیدا می‌کند و باعث می‌شود که افراد به عفونت‌هایی مانند عفونت فرصت‌طلب و تومور دچار شوند. البته معمولاً در افرادی که دستگاه ایمنی آن‌ها به خوبی عمل می‌کند تأثیرگذار نیست.

حتماً بخوانید: کشف درمانی جدید برای ایدز، آن هم از جایی که انتظارش را ندارید!

در نهایت بیماری زمانی وارد مرحله‌ی سوم یا ایدز خواهد شد که شمار سلول‌های  CD4+ T  به کمتر از ۲۰۰ سلول در هر میکرولیتر برسد.

HIV از کجا آمده است؟

 منشأ پیدایش HIV در واقع ناشناخته است. ولی این عدم شناخت، تاثیری در واقعیت موجود و اهمیت و چگونگی پیشگیری از انتشار HIV ندارد. مهم این است که در حال حاضر HIV  در سراسر دنیا و در بین همه گروه‌های سنی، زن و مرد و مذاهب مختلف پیدا می‌شود.

اولین مورد شناخته شده HIV در انسان، از نمونه خون مردی می‌باشد که در سال 1959 میلادی در کینشاسا، جمهوری دمکراتیک کنگو، جمع‌آوری شده بود. چگونگی عفونی شدن این مرد ناشناخته است.

 HIV از نیمه یا اواخر دهه 1970 میلادی در آمریکا وجود داشته است. در سال‌های 1979 تا 1981 میلادی انواع نادری از ذات الریه، سرطان و بیماری‌های دیگر توسط پزشکان لس آنجلس و نیویورک در بین بیماران مرد همجنس باز گزارش گردید. این بیماری‌ها مواردی بودند که در افراد با سیستم ایمنی سالم پیدا نمی‌شد. در 1982 میلادی از کلمه AIDS یا " نشانگان نقص ایمنی اکتسابی" استفاده گردید. AIDS توصیف کننده حضور عفونت‌های فرصت طلب، سارکوم کاپوسی (نوعی سرطان) و ذات الریه پنوموسیستیس کارینی در افرادی بود  که تا قبل از این، سالم بودند.

در سال 1983 میلادی ویروس عامل AIDS یعنی HIV کشف شد.

HIV  چگونه باعث ایدز می‌شود؟

 HIV نوع خاصی از سلول‌های سفید خون (CD4+ T)، که برای فعالیت طبیعی دستگاه ایمنی انسان ضروری هستند را به تدریج نابود می‌کند. در اکثر افراد با عفونت HIV، سال‌ها طول می‌کشد تا دستگاه ایمنی به اندازه کافی تخریب گشته و AIDS  بوجود آید.

آزمایش‌های حساس، نشان دهنده ارتباط قوی بین مقدار موجود HIV در خون و کاهش سلول‌های CD4+ T و بروز AIDS می‌باشد. داروهای ضد ویروس با کاهش مقدار موجود ویروس در خون، به شکل شگفت‌ آوری تخریب دستگاه ایمنی فرد را آهسته می‌کنند.

بعد از ورود HIV به بدن و ایجاد عفونت، چه زمانی تا ایجاد ایدز طول می‌کشد؟

 تا قبل از سال 1996 میلادی، دانشمندان تخمین می‌زدند نیمی از افراد با HIV در خلال 10 سال بعد از عفونت، دچار ایدز شوند. این زمان بسیار متفاوت بوده و به عوامل زیادی از جمله وضعیت سلامت فرد وابسته می‌باشد. همچنین، تعدادی از افراد در عرض کمتر از یک سال (چند ماه) از ورود HIV به بدن، دچار ایدز می‌شوند.

در کودکان سرعت پیشرفت عفونت HIV به ایدز بیشتر از بزرگسالان است. از سال 1996 میلادی با معمول شدن داروهای قوی ضد ویروسی، سیر تبدیل عفونت HIV  به AIDS به صورت شگفت‌ انگیزی تغییرکرده است. همچنین با وجود مراقبت‌های جدید دیگر، نیاز به محاسبه مجدد این زمان می‌باشد.

چه آزمایش‌هایی برای غربالگری و تشخیص HIV  وجود دارد؟

 در اکثر موارد، انجام آزمایش الیزا (ELIZA) برای شناسایی حضور آنتی بادی ضد HIV در خون، آزمایش غربالگری استاندارد می‌باشد. بر اساس دستورالعمل کشوری، در صورت مثبت شدن تست الیزا، مجدداً این تست (ترجیحا با یک کیت آزمایشگاهی دیگر) تکرار شده و اگر باز هم مثبت بود، تست وسترن بلات  "Western blot " انجام می شود. مثبت بودن نتیجه ی این تست، نشانه ی ابتلای فرد می باشد.

 آزمایش الیزا برای شناسایی آنتی بادی در مایع دهانی و ادرار و همچنین " آزمایش سریع" و " آزمایش خانگی" نیز در بعضی از کشورها موجود می‌باشد. در موارد خاصی که آزمایش غربالگری استاندارد، قادر به شناسایی آنتی بادی ضد HIV  نباشد از آزمایش های دیگری و به روش‌های مستقیم سنجش HIV انجام خواهد شد.

چه زمانی بعد از تماس احتمالی، برای انجام آزمایش HIV مناسب می‌باشد؟

 اکثر افراد در خلال 2 تا 8 هفته پس از عفونت، میزان قابل تشخیصی از آنتی بادی ضد HIV  را به وجود می‌آورند. در حدود 95 درصد افراد در خلال 3 ماه پس از عفونت این آنتی بادی را به وجود خواهند آورد. در موارد خیلی نادری، پیدایش آنتی بادی ضد HIV  ممکن است تا 6 ماه بعد از عفونت به تاخیر بیفتد. فرد عفونت یافته با HIV، حتی اگر هنوز آزمایش مثبت نشان ندهد می تواند HIV را به دیگران منتقل کند.

در چه مواردی نمی‌توان از آزمایش‌های سرولوژی( ELIZA ,Western Blot)  جهت تشخیص عفونت HIV استفاده کرد؟

• عفونت حاد HIV

• نوزاد متولد شده از مادر مبتلا به عفونت HIV

• افرادی که واکسن‌های تجربی دریافت کرده اند.

• از آن جایی که آنتی بادی‌های مادر به جنین منتقل می‌شود، تا 18 ماه پس از تولد آزمایش‌های سرولوژی ارزش تشخیصی ندارند.

• در موارد گفته شده در بالا روش‌های سنجش مستقیم  HIV، جهت تشخیص احتمالی عفونت HIV کمک کننده می باشند.

برای انجام آزمایش HIV به کجا می‌توان مراجعه کرد؟

 آزمایش HIV در مکان هایی مانند آزمایشگاه‌های خصوصی، سازمان انتقال خون و ... انجام می‌شود ولی انجام آزمایش HIV بدون مشاوره ارزشی نداشته و نباید انجام شود. بنابراین مهم این است که ابتدا به مرکز مشاوره بیماری‌های رفتاری مراجعه نمایید. درمرکز مشاوره، با رازداری کامل با شما مشاوره می شود و به تمامی سوال های شما پاسخ داده می شود. در صورت نیاز و با رضایت کامل شما، آزمایش HIV درخواست و در صورت مثبت شدن آزمایش، آموزش‌های لازم به شما داده شده و مراقبت‌های لازم را برای سلامتی شما انجام خواهند داد.

فواید انجام آزمایش HIV این است که شما هر چه سریع‌تر به وجود عفونت پی برده و می‌توانید پیگیر مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی شوید، هم‌چنین انجام این آزمایش باعث می شود با مراقبت هایی که انجام می دهید، از انتقال عفونت به دیگران جلوگیری نمایید.

انجام واکسیناسیون معمول در کودکان با HIV/AIDS به چه شکلی است؟

 واکسیناسیون کودکان HIV مثبت فاقد علامت، کاملاُ ضروری است و طبق برنامه جاری ایمن سازی بایستی انجام شود ولی بهتر است برای واکسن فلج اطفال، در صورت در دسترس بودن به جایOPV (واکسن فلج اطفال خوراکی) از( IPV واکسن فلج اطفال عضلانی ) استفاده شود.

توجه داشته باشید که در افراد مبتلا به AIDS، فقط واکسن ب ث ژ (سل) منع استفاده دارد و استفاده از سایر واکسن‌های برنامه گسترش ایمن سازی بلامانع است.

HIV  و سل دو قاتل مشترک هستند که پیشرفت یکدیگر را سرعت می‌بخشند.  سل علت اصلی مرگ در افراد HIV مثبت می باشد. در تماس با میکروب عامل سل، احتمال ابتلای افراد HIV مثبت به سل، 30 برابر افراد HIV منفی است.  سل مسئول یک سوم موارد مرگ‌های ناشی از AIDS در سراسر جهان می‌باشد.

راه‌های اصلی انتقال ویروس HIV چیست؟

•  تماس جنسی (مقعدی، واژنی و دهانی) با فرد آلوده

• استفاده اشتراکی از سرسوزن، سرنگ و سایر وسایل و مواد لازم برای آماده کردن مواد و تزریق آن، با فرد آلوده به HIV

• از مادر آلوده به HIV  به فرزند (در جریان حاملگی، در جریان زایمان و بعد از تولد در جریان شیردهی)

• از طریق تزریق خون و فرآورده‌های خونی آلوده به HIV به فرد گیرنده خون و فرآورده‌های خونی

نکته: امروزه تمام خون‌های اهدایی از نظر آلودگی به HIV آزمایش می‌شوند، به همین خاطر امکان انتقال HIV از این راه بسیار نادر است.

• فرورفتن سرسوزن آلوده ( needle stick)

• استفاده مشترک از وسایل تیز و برنده مثل تیغ، سوزن اصلاح، وسایل خالکوبی و سوراخ کردن بدن و همچنین وسایل دیگری که امکان تماس با خون را دارند مثل مسواک، می‌توانند باعث انتقال HIV گردند.

• HIV در خون افراد آلوده به HIV  وجود دارد. در شروع هر تزریق وریدی، خون به داخل سرسوزن و سرنگ کشیده می‌شود. استفاده مجدد از سرسوزن و یا سرنگی که با خون آلوده تماس داشته، خطر بسیار بالایی برای انتقال دارد چرا که خون آلوده به صورت مستقیم به داخل جریان خون تزریق می‌شود.

• در خصوص استفاده از حمام به طور مشترک و یا استخر باید یادآور شد که این ویروس بسیار شکننده است، آب کلر زده و یا استخرهای شنا و آب گرم ویروس را از بین می‌برند، بنابراین حتی اگر شخص درون آب خونریزی کند امکان انتقال عفونت به دیگری تقریبا وجود ندارد.

نکته: یکی از بهترین راه‌های مقابله با ویروس HIV سالم نگه داشتن پوست است.

در صورت ریخته شدن خون یا مایعات بدن فرد آلوده روی سطوح محیطی مثل میز یا کف اتاق، چگونه می‌توان آن جا را ضد عفونی نمود؟

•  دستکش بپوشید.

• با قطعه‌ای دستمال کاغذی حوله‌ای، خون و مواد ریخته شده را پاک کنید.

• محل را با آب و صابون بشویید.

• در صورتی که سطح آلوده صاف باشد، با محلول 1 به 100 هیپوکلریت سدیم (مایع سفید کننده) آن راعفونت‌زدایی کنید و اگر سطح آلوده ناهموار و دارای خلل و فرج باشد، با محلول 1 به 10، گند زدایی کنید.

•  اگر بیش از 30 سی‌سی خون به محلی ریخته شود بایستی خون را با حوله کاغذی بپوشانید و بر روی حوله، محلول 1 به 10 هیپوکلریت سدیم ریخته، پس از 10 دقیقه محل را با آب و صابون شستشو دهید و دوباره با هیپوکلریت سدیم گندزدایی نمایید.