سلآموز بیاموز تا سالم باشی

پوکی استخوان چیست؟

استخوان یک بافت زنده می باشد که از دو لایه داخلی و خارجی تشکیل شده است. لایه داخلی ضخیم بوده و از شبکه هایی محکم تشکیل شده است که به آن نمای لانه زنبوری داده است. لایه خارجی به صورت لایه پوشاننده ای روی استخوان قرار گرفته و خونرسانی و عصب رسانی به استخوان از طریق این لایه میسر است.

زمانی که فضای مابین شبکه ها ( لایه داخلی) به علت افزایش تخریب بافت استخوانی و عدم جایگزینی آن به طور کامل، بزرگ شوند به آن پوکی استخوان می گویند. در اثر چنین تغییری، استخوان ضعیف شده و با کوچکترین ضربه دچار شکستگی می شود. از دست دادن استخوان ها به طور خاموش و بی سروصدا اتفاق می افتد و اغلب اوقات هیچ علامتی تا زمان رخ دادن شکستگی وجود ندارد.

چه قسمت هایی از بدن بیشتر دچار شکستگی می شوند؟

برخی قسمت های بدن چون ستون فقرات، ران، مچ دست و انتهای ساعد بیشتر دچار شکستگی می شوند.

عوامل مستعد کننده پوکی استخوان کدامند؟

این عوامل به دو دسته تقسیم می شوند گروهی قابل کنترل هستند و گروهی غیر قابل کنترل می باشند.

عوامل غیرقابل کنترل:

سن: با افزایش سن احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر می شود. بعد از دهه سوم زندگی به تدریج توده استخوانی کاهش می یابد. کمردرد، کوتاه شدن قد، قوز پشت و شکستگی استخوان، علائم شایعی هستند که با افزایش سن دیده می شود.

جنس: زنان بیشتر از مردان به پوکی استخوان و شکستگی ناشی از آن مبتلا می شوند(در زنان از هر 3 نفر یک نفر ودر مردان از هر 8 نفر یک نفر به این عارضه مبتلا می شوند).  به طور کلی خانم ها در هر سنی 5-4 برابر آقایان دچار شکستگی استخوان می شوند. یکی از علل آن کوچک و ظریف بودن استخوان های خانم ها نسبت به استخوان آقایان می باشد. همچنین تراکم استخوان آقایان بیشتر از خانم ها است. به همین دلیل پوکی استخوان در آقایان کمتر است. یکی از عوامل پوکی استخوان در آقایان، کمبود هورمون مردانه یا تسترون می باشد ولی عمدتا سایر علل ابتلا به پوکی استخوان در آقایان ناشناخته است.

یائسگی: هر قدر یائسگی در سنین پایین تر شروع شود، خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتر می شود. یائسگی معمولا حوالی 50 سالگی رخ می دهد. با بروز یائسگی، میزان هورمون استروژن مترشحه از تخمدان ها کاهش می یابد. این هورمون نقش مهمی در استحکام استخوان ها دارد و با کمبود آن تخریب بافت استخوانی افزایش می یابد. ورزش های سنگین که باعث قطع عادت ماهیانه بیش از 6 ماه می شوند، کاهش توده استخوانی را به همراه خواهند داشت. همچنین خانم هایی که یائسگی زودرس دارند( قبل از 45 سالگی ) و نیز بانوانی که تخمدان هایشان در سنین پایین با جراحی برداشته شده است، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.

سابقه فامیلی: وراثت از جمله عواملی است که در استحکام و سرعت از دست دادن توده استخوان اثر دارد. اگر مادر یا خواهر شما سابقه شکستگی لگن داشته باشند، احتمال ابتلای شما به شکستگی لگن دو برابر سایر افراد جامعه می شود.

نژاد: خانم های آسیایی و خانم هایی که پوست و مویی روشن دارند، بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.

وزن و اندازه استخوان ها: خانم هایی که بسیار لاغر می باشند یا استخوان بندی ظریفی دارند، به دلیل وجود توده استخوان کمتر، بیشتر از خانم های چاق یا افرادی که اسکلت بندی درشتی دارند مستعد ابتلا به پوکی استخوان می باشند.

بیماری های مزمن: پوکی استخوان بطور ثانویه در افرادی که اختلالات هورمونی و متابولیسمی مانند بیماری های مزمن کبد و کلیه، دیابت، پرکاری غدد تیروئید و پارا تیروئید، اختلالالت رشد و هورمون های جنسی دارند، دیده می شود. التهاب روده و بیماری هایی که ایجاد اختلال در جذب مواد غذایی کنند و نیز اسهال مزمن، منجر به پوکی استخوان می گردند. بستری شدن و عدم تحرک به مدت طولانی، بی اشتهایی عصبی، افرادی که عضو پیوندی دریافت می کنند و در برخی سرطان ها هم پوکی استخوان بیشتر دیده می شود.

داروها: از عوارض مصرف طولانی مدت ترکیبات کورتیکواستروئیدی که به عنوان ضدالتهاب، ضدروماتیسم و ضد آلرژی تجویز می شوند، پوکی استخوان است که با مصرف کلسیم و ویتامین D به تنهایی خیلی نمی توان از این عارضه پیشگیری کرد. داروهای حاوی کورتون باید با تجوبز پزشک مصرف شوند. همچنین مصرف طولانی مدت ضد تشنج ها و هپارین نیز از عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان می باشند.

عوامل قابل کنترل :

ورزش نکردن: بی تحرکی و نداشتن فعالیت، باعث تسریع در کاهش توده استخوانی می شود. ورزش و فعالیت های فیزیکی مناسب اگر مرتب و روزانه انجام شود به افزایش توده استخوانی کمک می کند.

کمبود کلسیم در برنامه غذایی: کلسیم باعث قوی شدن استخوان ها می شود. کمبود ذخیره کلسیم در بدن می تواند به علت کاهش دریافت کلسیم در زمان کودکی یا بزرگسالی باشد. در این صورت بدن سلول های استخوانی را تخریب می کند تا کلسیم مورد نیاز خود را به دست آورد.

کمبود ویتامین D: ویتامین D برای جذب کلسیم لازم بوده و مانند کلیدی است که در قفل شده روده ها را به طرف جریان خون باز می کند و اجازه می دهد تا کلسیم مواد غذایی از روده ها، وارد جریان خون شود و از آنجا به استخوان ها برسد. یکی از منابع طبیعی ویتامین D تماس مستقیم با نور خورشید می باشد (شیشه پنجره ها و کرم های ضد آفتاب، مانع از جذب ویتامین D توسط پوست می شوند).

سیگار کشیدن: افراد سیگاری بیشتر از آنهایی که سیگار نمی کشند دچار پوکی استخوان و سایر بیماری ها می شوند. مصرف سیگار در دوره نوجوانی، احتمال ادامه آن را در بزرگسالی افزایش داده و باعث کاهش مواد معدنی استخوان ها و افزایش خطر شکستگی لگن می شود. دوری از سیگار در دوره نوجوانی راه موثری برای پیشگیری از شکستگی های ناشی از پوکی استخوان در بزرگسالی می باشد.

سقوط های مکرر: اختلالات بینایی، از دست دادن تعادل، اختلال عملکرد عصبی – عضلانی و استفاده از داروهای خواب آور سبب افزایش خطر سقوط و در نتیجه افزایش خطر شکستگی می شود.

مصرف الکل: مصرف الکل با تاثیر بر سلول های سازنده استخوان و بر هم زدن تعادل تغذیه ای فرد سبب پوکی استخوان می شود.

چگونه بیماری پوکی استخوان را می توان تشخیص داد؟

پوکی استخوان را بیماری خاموش می گویند زیرا ضعیف شدن استخوان ها علامت واضح آن یک شکستگی دردناک است که با کوچکترین ضربه در مچ دست، استخوان ران یا ستون فقرات اتفاق می افتد. دلیل هر شکستگی، پوکی استخوان نیست ولی اگر یکی از علائم زیر را در خودتان مشاهده کردید برای بررسی های بیشتر از نظر ابتلا به این بیماری حتماً اقدام کنید.

• اگر قدتان نسبت به گذشته کوتاه تر شده است.
• اگر احساس می کنید ستون فقرات شما قوز دار شده است.
• اگر با ضربه خفیف یا افتادن ساده یا بدون علت، دچار شکستگی شده اید.

پوکی استخوان می تواند توسط پزشکان عمومی، متخصصین داخلی، غدد زنان، روماتولوژی و ارتوپد تشخیص داده شود و درمان گردد.

چگونه می توان از پوکی استخوان پیشگیری کرد ؟

شیوه زندگی و تغذیه خوب برای داشتن استخوان های سالم، لازم و حیاتی است. اگر چه کلسیم در تمام سنین برای استخوان ها لازم است و باید در رژیم غذایی گنجانده شود ولی ویتامین D  نیز به همراه کلسیم در رشد و سلامت استخوان ها، نقش ایفا می کند. قرار گرفتن در معرض اشعه مستقیم آفتاب و استفاده از مکمل های ویتامینD این نیاز را تامین می نماید. فعالیت های فیزیکی در دوران کودکی و نوجوانی اثر مثبت در شکل گیری و تراکم استخوانی دارد. ورزش در دوران میانسالی و در افرادی که دچار پوکی استخوان می باشند نیز اثر زیادی در پیشگیری و افزایش تراکم استخوان دارد. تند راه رفتن، استفاده کردن از پله، کوه نوردی و ورزش های روزانه به ترمیم و ساختن بافت استخوانی کمک می کند. بطور کلی فعالیت های فیزیکی سبب تقویت عضلات و افزایش تعادل بدن می گردد، در نتیجه از افتادن که علت اصلی شکستگی است جلوگیری می شود و وضع روحی شما را نیز بهبود می بخشد.

تشخیص زود هنگام پوکی استخوان:

قطعی ترین روش در تشخیص پوکی استخوان، اندازه گیری تراکم استخوان می باشد. میزان تراکم استخوان ران و ستون مهره ها با استفاده از دستگاهی مخصوص اندازه گیری می شود. با تشخیص اولیه پوکی استخوان می توان آن را متوقف یا از پیشرفت آن جلوگیری کرد.

چگونه می توان پوکی استخوان را درمان کرد؟

پوکی استخوان به تنهایی ممکن است باعث آزار و اذیت شما نشود، ولی هنگامی که با شکستگی استخوان همراه شود، به خصوص استخوان های کوچک ستون مهره ها، درد شدیدی خواهد داشت و اگر ادامه داشته باشد زندگی روزمره شما را مختل خواهد کرد. روش هایی برای درمان پوکی استخوان وجود دارند که عبارتند از: 

ورزش کردن: برای افرادی که مبتلا به پوکی استخوان هستند هر نوع ورزشی مناسب نیست. ورزش هایی که باعث ضربه و فشار به استخوان ها می شوند، از قبیل جست و خیز، پریدن و برخی حرکات یوگا برای افراد پیر مناسب نیستند، زیرا ممکن است سبب وقوع شکستگی شوند.

کلسیم، ویتامینD و پروتئین: خوردن روزانه 2-1 عدد قرص کلسیم و قرص ویتامین دی 800 واحد روزانه یا 50000 واحد هر 1 ماه خطر شکستگی استخوان را در افراد مسن کاهش می دهد. و لازم است افراد جوان نیز برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان از آن استفاده کنند. مصرف مواد پروتئینی برای ساختن عضلات و حفظ توده استخوانی مفید است.

جلوگیری از زمین خوردن: زمین خوردن در افراد مسن شایع است و از عوارض آن ایجاد زخم، شکستگی و بستری شدن در بیمارستان می باشد که به دنبال آن شخص به طور موقت در انجام کارهای شخصی خود ناتوان و از اجتماع منزوی می گردد و دچار ناراحتی های روحی و روانی مانند افسردگی می گردد. کف حمام باید پوششی داشته باشد که مانع از سر خوردن شود. دستگیره هایی در حمام نصب شود که بتوان هنگام از دست دادن تعادل از آنها استفاده نمود. استفاده از صندلی یا چهارپایه در حمام در جلوگیری از افتادن مفید است. در آشپزخانه نیز باید وسایل حفظ تعادل در دسترس باشد. پله ها مجهز به نرده باشند تا هنگام بالا و پایین آمدن بتوان به عنوان تکیه گاه از آنها استفاده کرد.

فیزیوتراپی: حرکات ورزشی در آب، تحریکات الکتریکی پوست که باعث تحریک عصب می شود و همچنین داروها نیز در کاهش درد هنگام استخوان اثر بخش می باشند.

رژیم غذایی متعادل و مناسب :

شیر و فراورده های آن را به میزان لازم مصرف کنید. چربی فراورده های لبنی تاثیری در میزان کلسیم ندارد. پس بهتر است از شیر کم چرب استفاده نمایید. نوجوانان، بزرگسالان و زنان شیرده باید روزانه 2-3 سهم( هر سهم معادل یک لیوان) در روز شیر بخورند. در صورت عدم تحمل شیر می توان از جایگزین های آن استفاده نمود.

ویتامین D مصرف کنید. ویتامین D باعث جذب کلسیم از روده و باز جذب مجدد آن توسط کلیه ها می شود.

سبزی به میزان کافی مصرف کنید. روزانه 5-3 سهم سبزی بخورید. یک سهم سبزی شامل نصف لیوان سبزیجات پخته یا یک لیوان سبزی خام می باشد.

در مصرف برخی نوشیدنی ها احتیاط کنید. مصرف زیاد قهوه موجب پوکی استخوان می شود. لذا توصیه می شود در مصرف آن اعتدال را رعایت نمایید. مصرف چایی کم رنگ برای سلامت استخوان ها مفید می باشد.