سلآموز بیاموز تا سالم باشی

آسم یک بيماري التهابی مزمن و غيرواگير ریه است. مزمن به اين معنا كه بيماري هميشه وجود دارد، حتی زمانی که بیمار احساس ناخوشی ندارد. در این بیماری به دنبال واکنش راههای هوایی به عوامل محرک و حساسیت زا، وقایع زیر در راه های هوایی رخ می دهد و لوله هاي تنفسي در ريه ها به طور قابل برگشت تنگ مي گردد. 

1) پوشش داخلي را ههاي هوايي متورم و ملتهب مي شود.
2) ترشحات راههاي هوايي (موكوس) زياد مي شود.
3) عضلات اطراف را ههاي هوايي منقبض مي شود.

بیماری آسم انواع مختلفی دارد: 

آسم به دو دسته آلرژیک و غیر آلرژیک تقسیم می شود.

آسم آلرژیک یا حساسیتی یک نوع از انواع آسم است که معمولاً در سنین کودکی و جوانی بیشتر دیده می شود و زمینه "حساسیت" بزرگ ترین عامل خطر برای بروز آن می باشد. این نوع آسم معمولا در افراد در سنین پایین تر ایجاد می شود و معمولاً در یکی از افراد خانواده این بیماران، سابقه ای از حساسیت وجود دارد. این حساسیت ممکن است یک حساسیت فصلی باشد که با علایمی مانند آبریزش بینی، عطسه، خارش حلق، قرمزی و خارش چشم خود را نشان می دهد و یا به صورت یک حساسیت پوستی تظاهر می کند. 

آسم آلرژیک می تواند ناشی از عوامل حساسیت زای محیطی باشد. از مهمترین این حساسیت زاها می توان به گرد و خاک و ذرات معلق در هوا تا حساسیت زاهای ناشی از ادرار و مدفوع حیوانات یا پر و پشم حیوانات و یا گرده افشانی گیاهان اشاره کرد که سبب ابتلا فرد به بیماری آسم می شوند.

آسم غیرآلرژیک یا غیر حساسیتی که معمولاً در بالغین بروز می یابد، سابقه ای از حساسیت در آنها وجود ندارد. این نوع آسم معمولاً در اثر اختلالات داخلی مانند سرماخوردگی، عفونت دستگاه تنفس فوقانی و یا ورزش شدید، تشدید می گردد. البته این تقسیم بندی، تقسیم بندی کاملی نیست و ممکن است بعضی از افراد در هیچ کدام از این تقسیم بندی ها قرار نگیرند.

نکته: آسم بسته به شرايط بيماري و درجه تنگي راه هاي تنفسي، درجات خفيف، متوسط تا شديد دارد. همچنین آسم ممكن است در هر سني شروع شود ولي اغلب شروع آن از دوران كودكي مي باشد.

آیا  جنبه های ارثی در ابتلا به بیماری آسم می توانند تاثیر گذار باشند؟

 فاکتور ژنتیک می تواند به عنوان یک عامل مهم در بروز آسم تلقی شود. یعنی فردی که پدر یا مادرش مبتلا به آسم باشند، بیشتر در خطر ابتلا به آسم قرار می گیرد و اگر هر دو نفر (پدر و مادر) آسم داشته باشند، امکان ابتلا فرزندان بیشتر خواهد شد.

چه عواملي در بروز آسم موثرند؟

با وجود انجام تحقیقات وسیع علت آسم هنوز ناشناخته می باشد. در واقع علت بروز آسم، التهاب پوشش داخلی راههاي هوايي با منشاء ناشناخته مي باشد. اين التهاب موجب تحريك عضلات اطراف راههاي هوايي شده و آنها را منقبض مي كند و اين مساله باعث تنگ شدن راه هاي هوايي مي گردد. به همين دليل بيمار دچار خس خس سينه و تنگي نفس مي شود. التهاب همچنين باعث مي شود كه يك لايه مخاط و ترشح غيرطبيعي در داخل راههاي هوايي بوجود مي آيد كه خود موجب سرفه شده و به دنبال آن مجاري هوايي مسدود مي شود.

مهمترین علائم و نشانه های بیماری آسم چیست؟

سرفه کردن :

سرفه مبتلایان به آسم اغلب در شب و اوايل صبح بدتر شده و مانع خواب می گردد. ممكن است تك تك و يا حمله اي باشد ولي اكثرا به مدت طولاني ادامه می یابد. اگر سرفه بيش از 4 هفته طول بكشد بايد فرد از نظر آسم بررسی شود.

خس خس سینه :

نوعي صداي زير است كه هنگام تنفس و اغلب در بازدم شنيده ميشود. بايد توجه داشت كه خس خس سينه با خرخر كه نوعي صداي بم است و اغلب در هنگام دم شنيده ميشود متفاوت است.

تنگی نفس و احساس فشار روی قفسه سینه :

در تنفس طبيعي، عمل دم و بازدم به راحتي و بدون احساس فشار يا كمبود هوا صورت مي گيرد. اگر بيمار دچار اختلال در تنفس به صورت تنگي نفس باشد، بايد به عنوان یکی از علايم مشكوك به آسم بررسی شود. البته همه بيماران علایم فوق را به طور كامل ندارند و شدت و ميزان علایم نيز در حالت هاي مختلف بيماري و در حمله آسم متفاوت است.

چه عواملی آسم را تشدید میکند؟

در اکثر مواقع شدت بیماری آسم دلیل واضحی ندارد اما اغلب برخی چیزها باعث وخامت آسم می شوند:

• سرما خوردگی معمولی یا آنفلونزا آسم را بدتر می کند. این حالت ممکن است 6 هفته به طول بیانجامد مگر آن که درمان مناسب انجام گیرد.

• حملات آسمی اغلب در اثر آلرژی ایجاد می شود. چیزهایی که معمولا افراد مبتلا به آسم به آنها حساسیت دارند، عبارت از گرده گیاهان، گرد و غبار خانه و پشم حیوانات می باشند. حتی حسایت می تواند به دارویی خاص باشد. به طوریکه از هر 50 فرد آسمی یک نفر به آسپرین حساسیت دارد.

• ورزش خصوصا در هوای سرد ممکن است موجب بروز حملات آسمی شود. اما با درمان صحیح به خوبی می توان آسم ناشی از ورزش را کنترل کرد. در مجموع از آنجایی که ورزش و نرمش برای افراد مبتلا به آسم مفید است این افراد نباید از انجام آنها بپرهیزند.

• محرک هایی از قبیل دود دخانیات، دود غلیظ و هوای پر غبار اغلب منجر به حملات آسمی می شود. دود و غبارهاي شيميايي، بوي رنگ، اسپری و عطرها، حلال ها و آلاينده ها باعث شديد شدن علائم بیمای آسم مي شود. به همين علت آلودگي هوا هم علتي براي بدتر شدن آسم است.

• در برخی از افراد مبتلا به آسم تحریکات روانی (خشم، اضطراب و حتی خوشحالی زیاد) می تواند موجب بروز حمله شود. در واقع بيماري آسم به سيستم عصبي ارتباطي ندارد ولي استرس، ناراحتي و يا حتي خنده زیاد مي تواند باعث بروز علائم شود.

• مصرف اغلب قرص ها و داروها برای افراد مبتلا به آسم بی خطر است. با این وجود برخی داروها مانند آسپرين، ضد دردهايي مانند بروفن، ناپروکسن و ديكلوفناك سديم، بتابلوكرها مانند آتنولول، پروپرانولول و حتي بعضي از قطره هاي چشمي كه براي درمان آب سياه استفاده مي شود، ممكن است باعث تشديد اين حالات شود. در این صورت باید با مشورت با پزشک داروها را جایگزین نمود و نباید بدون در نظر گرفتن توصیه های پزشک و به طور ناگهانی مصرف داروها را تغییر داد و یا قطع کرد.

• حساسيت به حيونات نیز گاهی می تواند علائم آسم را بدتر کند. حیوانات خانگی و نگهداری گربه، سگ و اسب و پرندگان مي تواند در بروز علائم موثر باشد.

• گرد و غبار خانگي در بروز علائم آسم نقش دارند. موجودات ريزي به نام مايت در گرد و غبار خانه زندگي مي كنند كه مي توانند باعث بروز و تشديد علايم آسم شوند. بهتر است رويه هاي بالش، فرش هاي پرز دار، عروسك هاي پنبه اي مرتب شسته شده و يا جمع آوري شوند.

• برخي از غذاها (شکلات، آجیل، بادام زمینی) و يا ادويه جات هم ممكن است اين حالات را ايجاد كنند.

• دوره عادت ماهيانه در برخي از خانم ها می تواند علائم آسم را تشدید کند. 

نحوه تشخیص علائم بیماری چگونه است؟

معمولا پزشك بيماري را به كمك علائم آن تشخيص مي دهد ولي گاهي از روشهاي تشخيصي ديگر مانند اسپيرومتري نيز براي كمك به تشخيص استفاده مي شود.

آسم را چگونه می توان درمان کرد؟

در اغلب بيماران با مصرف داروها علايم بيماري در آنها برطرف شده و به زندگي طبيعي خود بر مي گردند. داروهايي استنشاقي (اسپري) كه براي آسم استفاده مي شود به سه گروه تقسيم مي شوند:

1) داروهايي كه علايم بيماري را كم ميكند. اين گروه دارويي باعث شل شدن عضلات راه هاي هوايي و گشاد شدن مسير تنفسي مي شود و از اين طريق علايم را به سرعت كاهش مي دهد. زمان شروع اثر اين داروها چند دقيقه است ، بنابراين به نام داروهاي تسکین فوري نیز شناخته مي شوند و در هنگام بروزاولين علايم تشديد بيماري بايد به کارروند. معرو فترين دارواز اين گروه سالبوتامول است.

2) داروهايي كه از بروز علايم پيشگيري مي كند. اين داروها حدود 7 تا 14 روز زمان نياز دارند تا اثرشان شروع شود. بنابراين اين دسته دارويي اثر فوري ندارد.

3) داروهاي گشاد كننده راه هاي هوايي با اثر طولاني مدت (حدود 12 ساعت)

گاهي نيز از داروهايي استروئيدي به شكل قرص مانند پردنيزولون استفاده مي شود. اين دسته از داروها باعث كاهش التهاب راه هاي هوايي مي شود.

به طور کلی مطمئن شويد كه این داروها را به شكل صحيح استفاده مي كنيد. طرز استفاده از اسپري را به خوبي ياد بگيريد. چون اين داروها در صورتي موثرند كه به طور كامل وارد ريه شوند. براي جلوگيري از هدر رفتن دارو در هوا، از بالني پلاستيكي و شفاف استفاده مي شود كه از پخش شدن دارو در هوا و هدر رفتن آن جلوگيري مي كند. اين وسيله كه به " آسم يار" هم معروف است براي بيماران مسن و يا خردسالي كه نمي توانند به خوبي از اسپري استفاده كنند بسيار مفيد است.

در صورت بروز موارد زير فورا به پزشك مراجعه كنيد:

• خس خس و سرفه هاي شبانه، تنگي نفس و يا احساس فشار در قفسه سينه كه بيمار را دچار مشكل کند. 

• بيش از هميشه نياز به اسپري داشته باشيد.

• كاهش قابل توجه در حجم هواي بازدم

• اگر به دليل تنگي نفس در راه رفتن يا صحبت كردن با مشكل روبرو مي شويد.

• كبودي صورت، لب ها، نوك انگشتان، نبض بالا، اضطراب به دليل تنگي نفس از علائم اورژانس بوده و بايد بيمار سريعا به پزشك مراجعه نمايد.

چه مواقعی درمانهای شدید تر لزوم پیدا میکند؟

دانستن مواقعی که علائم آسم در تشخیص تشدید یافته و یا احتیاج به درمان شدیدتر دارد مهم است. آسم اغلب در شب بدتر می شود و یکی از علائمی که نشان دهنده نیاز بیمار به درمان بیشتر می باشد بیدار شدن از خواب در شب یا صبح زود در اثر خس خس سینه یا تنگی نفس است. اگر افراد مبتلا به آسم شب ها به علت سرفه از خواب بیدار شوند،  این را می توان نشانه ای برای نیاز به درمان بیشتر تلقی کرد. در صورتی که بیمار در طول روز خس خس بیشتری داشته باشد به طوری که مجبور شود از اسپری های خود به دفعات بیشتر از معمول استفاده کند، باید به پزشک خود مراجعه کند.

با ترفند هایی ساده برای پیشگیری و کنترل بیماری آسم آشنا شوید.

• مصرف نمک را به حداقل برسانید. زیرا مصرف زياد نمك مي تواند سبب تشديد انقباض عضلات تنفسی در بيماران مبتلا به آسم و در نتيجه تشديد علائم و نشانه های آسم در آنها شود. در نتیجه از مواد غذایی حاوی نمک زیاد، کنسروها و مواد غذایی چون آجیل های بو داده حتی الامکان پرهیز کنید.

• از مصرف غذاهای پر چرب که در تشدید بیماری های قلبی و ریوی نقش دارند، بپرهیزید.

• اضافه شدن مواد رنگي(تارترازين: نوعي رنگ زرد افزودني) و مواد نگهدارنده (عوامل سولفيت) و هچنين موادي كه سبب بهتر شدن طعم غذاها مي شود مي تواند سبب تشديد آسم و بيماري هاي ريوي شود. بنابراین سعی کنید از مصرف نوشابه هاي گازدار، سس ، آب ميوه صنعتي ، تن ماهي، ميوه خشك شده که حاوی این مواد افزودنی هستند، پرهیز کنید. 

• آب بیشتری بنوشید. آب آشامیدنی باعث می شود مخاط در ریه های شما حرکت کند و از مسدود شدن راه های هوایی که می تواند منجر به تنگی نفس شود، جلوگیری نماید. سعی کنید حداقل هر دو ساعت یک بار در طی روز آب بنوشید.

• چاقي سبب افزايش خطر بروز آسم مي شود. همچنين شيوع آپنه(قطع نفس) حين خواب را افزايش مي دهد. افزايش چربي در ناحيه گردن و حلق سبب انسداد مجاري هوايي در موقع خواب مي شود. در نتیجه كنترل وزن هستند و كاهش وزن در بیمارانی که دچار اضافه وزن هستند، به بهبود بيماري آنها كمك شایانی می نماید.

• از دريافت وعده هاي غذايي پرحجم اجتناب كنيد. افزايش حجم معده مي تواند باعث تشديد حملات آسم شود. بسیاری از افراد مبتلا به مشکلات تنفسی مزمن مثل آسم هنگامیکه معده آنها پر است احساس تنگی نفس می‌کنند. این به این دلیل است که زمانیکه معده آنها پر است دیافراگم نمی‌تواند به خوبی کار خود را انجام دهد. بنابراین از وعده‌های غذایی کم حجم ولی متعدد استفاده کنید تا هم دچار تنگی نفس و هم دچار ریفلاکس (برگشت اسید معده)‌ که در بسیاری از مبتلایان شایع است، نشوید.

• رژيم غذايي سرشار از ميوه و سبزي سبب كاهش خطر بيماريهاي ريوي بخصوص آسم مي شود.

• اسيدهاي چرب امگا 3 باعث بهبود و كاهش التهاب در بيماری آسم مي شود. لذا برای دریافت این ماده، انواع ماهي، سويا، گردو و ... از منابع خوب امگا 3 هستند.

• مصرف مواد غذايي آلرژي زا نظير ادویه جات، آجيل و غیره را در رژیم غذایی خود محدود کنید. 

• مواد غذايي غني از ويتامين هاي c (مانند لیمو،پرتقال و شلغم) مصرف کنید. ویتامین C به عنوان یک آنتی اکسیدان و ضد التهاب قوی عمل می‌کند. بنابراین فعالیت ضد التهابی این ویتامین می‌تواند علائم بیماری آسم را کاهش دهد.

• ویتامین B6 را در برنامه غذایی خود بگنجانید. داروهایی که در بسیاری از مبتلایان به آسم استفاده می شود در جذب ویتامین B6 تداخل می‌کنند. افزودن مکمل ویتامین B6 به رژیم غذایی بیماران وقوع حمله‌های آسمی را کاهش می‌دهد. از منابع ویتامین B6 می‌توان سیب زمینی، غلات صبحانه، نان، گوشت قرمز، ماهی، انواع لوبیاهای پخته، موز، دانه‌ها خصوصاً دانه آفتاب گردان را نام برد.

• ملحفه ها را هفته اي یک بار در آب داغ در دمای 60 درجه سانتی گراد شسته و در مقابل آفتاب خشك نمایید.

• سطح رطوبت خانه را كاهش دهید. رطوبت و گرما سبب رشد قار چها وكپك ها مي شوند، كپك ها و قارچها از عوامل آلرژي زا در فضاهاي بسته به شمار مي روند. لذا بايد از منابع تكثير قارچ مثل جاهاي مرطوب اجتناب كرده و محل هاي مرطوب مكررا تميزشوند. بهتر است اتاق خواب، رو به آفتاب و داراي نور کافي باشد.

• حدود 4000 ماده سمي در دود سيگار شناخته شده است. لذا بيماران باید از مصرف دخانيات و يا قرار گرفتن در معرض دود سيگار ساير افراد خودداري کنند. همچنین دود سيگار و ساير دخانيات قليان، پيپ و غیره از مهمترين عوامل افزايش آسم به خصوص در كودكان است. اجازه سيگار كشيدن درخانه يا فضاهاي بسته به هيچكس ندهید.

• به هنگام آلودگي هوا از منزل خارج نشوید و برای جلوگيري از آلودگي هواي داخل منازل، باید استفاده از سوخت هاي بيولوژیکی مثل چوب، فضولات و زباله را محدود نمایید. 

• از نگهداري حيوانات خانگي در محيط داخل منزل خودداري کنید و به هيچ وجه اجازه ورود حيوانات خانگی به رخت خواب را ندهید. 

• از به كاربردن بالش يا تشك حاوي پر، پشم و كرك اجتناب کنید.

• سوسك ازعوامل حساسيت زا است، با رو شهاي مناسب دردفع آن تلاش شود.

• تغذيه انحصاري با شيرمادر به خصوص در 6 ماه اول زندگي خطر بروز آلرژي و آسم را كاهش مي دهد. لذا براي پيشگيري از آسم بهتر است از شيرخشك در کودکان حتی الامکان استفاده نکنید.

• از مواد آلرژی زا حتی الامکان پرهیز کنید. بعضي از بيماران مبتلا به آسم به بوهاي تند مثل بوي رنگ و اسپري مو، عطر و ادكلن، سفيدكننده ها، جوهرنمك و غیره واكنش نشان مي دهند. لذا باید از اين عوامل محرك اجتناب کنید.

• گرده هاي گياهي موجود در فضا اغلب سبب آسم و آلرژي هاي فصلي مي شوند. درختاني مثل نارون، كاج، سپيدار، علوفه هاي هرز در فصول مختلف مشكل ساز هستند. بنابراین از تماس با آنها پرهیز کنید. در فصل هاي گرده افشاني با بستن در و پنجره ها مي توانید ازنفوذ گرده ها به اتاق جلوگيري نمایید.

آیا مبتلایان به آسم می توانند فعالیت بدنی داشته باشند؟

بيمار دچار آسم قادر به انجام همه ورزشها است. وقتي بيماري آسم تحت كنترل باشد، نه تنها نبايد از انجام فعالیت بدنی پرهیز کنید، بلکه باید آن را در دستور کار قرار دهید. البته ورزش در هواي سرد و خشک مثل اسكي بايد با رعايت شرايط خاص و با احتياط انجام شود. ورزش هايي چون شنا، پياده روي و دوچرخه سواري برای این افراد در اولویت هستند.

بايد توجه داشت كه فعاليت بدني و ورزش در بعضي افراد مي تواند باعث شروع حمله آسم شود. این بیماران به خصوص در هوای سرد و خشک باید قبل از شروع ورزش، چند دقيقه بدن خود را با نرمش گرم كنند و در صورتي كه هنگام ورزش معمولاً دچار علائم می شوند بايد نيم ساعت قبل از ورزش داروی سالبوتامول را دريافت کنند.