سلآموز بیاموز تا سالم باشی

تغذیه با شیر مادر بعنوان بهترین غذای شیرخواران، نیازهای تغذیه ای آنان را تامین نموده و بهترین الگوی رشد و تکامل مطلوب کودکان را فراهم می کند. شیر مادر یک مایع بی نظیر و زنده حاوی عوامل ضدعفونت است که شیرخوار در مقابل بسیاری از بیماری ها و عفونت ها مانند اسهال و عفونت های گوارشی و تنفسی، عفونت گوش، آسم و اگزما و آلرژی و غیره محافظت می کند و مرگ و میر ناشی از این بیماری ها را کاهش می دهد. همچنین احتمال چاقی و بیماری های مزمن از جمله بیماری های قلبی عروقی، پرفشاری خون، سرطان ها، دیابت و غیره را در بزرگسالی کاهش می دهد. شیر هر مادری برای فرزند خودش بهترین است و ترکیب آن بر اساس تغییر نیازهای او برحسب سن شیرخوار و حتی در هر وعده تغییر می کند.

تغذیه با شیر مادر به رشد و تکامل فک و صورت نوزاد کمک کرده و از پوسیدگی دندان پیشگیری می کند.همچنین امکان تکلم بهتر، هوش بالاتر و کسب مهارتهای تکاملی و تحصیلی بهتر را در آینده فراهم می نماید.

تغذیه با شیر مادر تامین کننده گرما، صمیمیت، نزدیکی و تماس مادر و کودک است که نتیجه آن ارتقا تکامل جسمی و عاطفی کودک می باشد. از دیگر سو شیردادن، از مادران در برابرسرطان پستان و تخمدان حفاظت کرده و همچنین باعث کاهش وزن مادر پس از زایمان می شود.

آغوز یا کلستروم چیست و چه اهمیتی دارد؟

 شیری که پستان ها در دو سه روز اول پس از زایمان تولید می کنند، آغوز یا ماک یا کلستروم نامیده می شود که غلیظ و زرد رنگ و یا به رنگ روشن و سرشار از مواد ایمنی بخش است و نوزاد را در برابر عفونت ها محافظت می کند به حدی که آن را اولین واکسن نوزاد می نامند.

در مقایسه با شیری که پس از آن تولید می شود، دارای مقدار بیشتری پروتئین و ویتامین های محلول در چربی و برخی مواد معدنی مثل سدیم و مقدار کمتری چربی و ویتامین های محلول در آب است.

گرچه حجم آغوز محدود است و در هر نوبت شیردهی ممکن است حتی بیش از یک یا دو قاشق مربا خوری در هر پستان نباشد، اما نیاز نوزاد هم در همین حد است. جریان شیر از روز سوم تا پنجم بعد از زایمان برقرار می شود.

اولین تغذیه نوزاد را کی و چگونه باید شروع کرد؟

معمولا ظرف یک ساعت پس از زایمان اولین شیردهی انجام می شود تا اولین غذای نوزاد آغوز باشد. در مادرانی که سزارین شده باشد، بلافاصله بعد از به هوش آمدن مادر این تماس برقرار می شود و شیردهی را می تواند شروع نماید.

چرا قبل از شروع شیر مادر نباید مواد دیگری به نوزاد داده شود؟

•  برخی از مادران یا مادربزرگ ها قبل از شروع تغذیه نوزاد با آغوز، موادی مثل شیرخشت، ترنجبین، آب قند، کره یا نوشیدنی های دیگر به نوزاد می دهند.تغذیه با این مواد خطرناک است چون جانشین تغذیه نوزاد با آغوز بعنوان اولین تغذیه او می شود.
•  مصرف این مواد، احتمال ابتلا کودک را به عفونت هایی نظیر اسهال، سپتی سمی (عفونت یا مسمومیت خونی) و مننژیت و احتمال بروز حساسیت و اگزما را افزایش می دهد.
•  مصرف این مواد با مکیدن نوزاد تداخل پیدا می کند، باعث ارضاء احساس گرسنگی و تمایل کمتر نوزاد به مکیدن پستان می شود.
•  اگر شیرمصنوعی یا هر مایع دیگری را بوسیله بطری و سر شیشه به نوزاد داده شود، به دلیل متفاوت بودن نحوه مکیدن پستان با بطری، به هنگام پستان گرفتن دچار سردرگمی در مکیدن و گرفتن پستان خواهد شد.
•  با کم شدن مدت مکیدن پستان، تولید شیر کمتر شده و دیرتر نیز جریان می یابد.
•  اگر کودکی حتی یکی، دو بار با موادی غیر از شیر مادر تغذیه شود، مادر با مشکلات بیشتری نظیر احتقان پستان ها روبرو می شود و احتمال قطع تغذیه با شیرمادر در این کودک نسبت به شیرخوارانی که به طور انحصاری با شیر مادر تغذیه می شوند، بیشتر است.

آیا شیر خوار را در طول شب نیز باید شیر داد؟

 شیرخواران به دلایل مختلف شب ها بیدار می شوند و به آغوش و شیر مادر نیاز دارند. تحریک پستان از طریق تغذیه شبانه شیرخوار برای حفظ تولید شیر لازم است. میزان ترشح هورمون تولید کننده شیر در شب بالاتر است. بنابراین با تغذیه شبانه شیرخوار، علاوه بر رفع نیاز او، شیر بیشتری تولید می شود و از بارداری زودرس پیشگیری می کند. پس باید به اندازه کافی استراحت کنید و کودک را نزدیک خود بخوابانید. در این صورت می توانید در حال خواب و بیداری شیر بدهید و چرت بزنید. چنانچه از کهنه بیشتر و یا ضخیم تری برای کودک استفاده کنید مجبور نیستید پس از هر بار شیر دادن کهنه اورا عوض کنید مگر اینکه لباس های او خیس شده باشد.

چند بار در شبانه روز و به چه مدت شیرخوار نیاز به شیرخوردن دارد؟

 تغذیه شیرخوارنباید برحسب ساعت تنظیم شود بلکه باید بر حسب میل و تقاضایش به پستان گذاشته شود. وقتی جریان شیر برقرار شد، معمولا شیرخوار8-12 بار در شبانه روز و بعضی روزها بیشتر، نیاز به شیر خوردن دارد که شامل تغذیه شبانه هم می شود. تغذیه با شیر مادر دفعات تغذیه و مدت مکیدن در هر وعده نباید محدود شود. در این صورت تولید شیر هم بیشتر می شود. اجازه دهید تا هر مدتی که کودک تمایل دارد، به مکیدن پستان ادامه دهد مشروط بر اینکه پستان را خوب گرفته باشد.

شیرخواران از لحاظ مدت تغذیه از پستان در هر وعده بسیار متفاوت هستند. در سنین مختلف مکیدن بین 5 تا 40 دقیقه معمول است بطوری که معمولا نوزاد هر پستان را حداقل 10- 15 دقیقه می مکد.

تعداد دفعات شیرخوردن کودک را چگونه باید تنظیم کرد و چطور متوجه سیری و گرسنگی شیرخوار شد؟

شیرخوار را بر حسب تقاضایش و بطور مکرر شیر بدهید و از تنظیم بر حسب ساعت پرهیز نمایید. معمولا شیرخواران 20 -30 دقیقه را صرف علائمی می کنند که نشان می دهند آماده شیرخوردن هستند و با حرکاتی نشان می دهند که بیدار هستند. این علائم عبارتند از حرکت کره چشم، بهم زدن پلک ها، حرکت دهان و انگشت یا دست و یا هر چیزی را به دهان می برند.

وقتی شیرخوار این علائم را نشان می دهد، اجازه ندهید گریه کند و برافروخته شود. گریه، جیغ زدن و کمانه زدن علامت دیررس گرسنگی است و نباید اجازه داد گرسنگی شیرخوار به این مرحله برسد. چنانچه شیرخوار گریه کند و آشفته شود، ابتدا باید او را آرام کرده و سپس به پستان گذاشت تا بتواند آن را درست بگیرد. در غیر این صورت ممکن است زبان بجای آنکه در کف دهان قرار گیرد، بالا برود و شیرخوار نتواند پستان را درست بگیرد.

سیری کودک را می توان با علائمی چون کاهش دفعات مکیدن، توقف صدای بلع، توقف بیشترین دفعات مکیدن، رفع علائم گرسنگی، افزایش مکیدن های غیر تغذیه ای، رها کردن پستان و شل شدن و به خواب رفتن تشخیص داد.

چرا وضعیت صحیح بغل کردن و پستان گرفتن شیرخوار اهمیت دارد؟

اگر نحوه در آغوش گرفتن شیرخوار و پستان گرفتن او مطلوب باشد، مانع از زخم شدن نوک پستان ها می شود و مکیدن صحیح کودک نیز تولید شیر را بیشتر می کند. مادرانی که به طور مداوم دچار زخم نوک پستان یا ماستیت (التهاب و عفونت پستان) می شوند یا شیرخوار به کندی وزن اضافه می کند ممکن است به دلیل نحوه نادرست در آغوش گرفتن باشد.

وضعیت صحیح در آغوش گرفتن شیرخوار و نحوه درست پستان گرفتن او چگونه است؟

•  اگر نوزاد سالمی که به موقع متولد شده، در آغوش مادر قرار گیرد توانایی جستجوی پستان، مکیدن و بلعیدن شیر را دارد ولی باید به او بیاموزید که چگونه پستان را دهان بگیرد. پس ابتدا باید خود بیاموزید و با شیرخوار تمرین کنید.
•  شیرخوار باید علاوه بر نوک پستان، تا آنجا که ممکن است قسمت بیشتر هاله قهوه ای که مخازن شیری زیر آن قرار دارند را دهان بگیرد. در این صورت نوک بلندی در دهانش ایجاد می شود و او می تواند با آرواره هایش بر مخازن شیر فشار وارد نماید و شیر را در دهان خود دوشیده و ببلعد.
•  مسئله مهم در شیردهی، قابلیت کششی بافت پستان است و شکل نوک پستان اعم از صاف، کوتاه، بلند یا فرورفته نقش چندانی در وضعیت شیر خوردن ندارد به شرط آنکه قسمت بیشتری از هاله در دهان شیرخوار قرار گرفته باشد.

در وضعیت صحیح شیردهی شرایط زیر برقرار است:

•  بدن شیر خوار روبروی مادر و در تماس نزدیک با بدن اوست.
•  سر و بدن شیرخوار در یک امتداد قرار دارند.
• صورتش روی پستان مادر و چانه اش به پستان چسبیده باشد.
• دهان کاملا باز و لب تحتانی او کاملا به طرف خارج برگشته و اگر دیده شود قسمت کمی از هاله پستان در بالای لب فوقانی او مشاهده می شود و شاید در زیر لب تحتانی نشانه ای از هاله پستان دیده نشود.
• پستان مادر با سوراخ های بینی شیرخوار فاصله دارد و راه تنفس او را نمی بندد. با جاری شدن شیر مکیدن های کند و عمیق و صدای بلعیدن شیر به خوبی شنیده می شود. شیر خوار پس از احساس رضایت و سیر شدن، خودش پستان را رها می کند و مادر هنگام شیر دادن احساس درد و ناراحتی نمی کند.

چگونه مطمئن شویم که شیرخوار به قدر کفایت شیر می خورد؟

 از نشانه های دریافت شیر کافی، حداقل 6 تا 8 کهنه پارچه ای و یا 5 تا 6 پوشک مرطوب تا خیس با ادرار بی بو و روشن در 24ساعت، 3 تا 4 بار دفع مدفوع روزانه و وزن گیری مناسب می باشد.

با راه های افزایش شیر مادر و تداوم شیردهی آشنا شوید.

• مکیدن صحیح و مکرر پستان مهم ترین عامل افزایش شیر مادر است. اگر شیر ترشح شده در پستان ها بطور مرتب تخلیه نشود، بتدریج تولید و ترشح شیر کاهش یافته و قطع می گردد، پس دفعات و مدت مکیدن شیرخوار را محدود نکنید.
•  چنانچه شیرخوار خواب آلود است و بخاطر خوابیدن، مکیدن های او برای افزایش تولید شیر کافی نبوده و یا موجب کاهش شیر شده است و او درست رشد نکرده، روزها هر 1/5 تا 2 ساعت و شب ها هر 3 ساعت او را بیدار کنید و شیر بدهید. در طول شب هم به شیرخوار شیر بدهید.
•  با شیرخوار هم اتاق باشید.
•  از هردو پستان شیر بدهید و اگر او مایل نبود در نوبت بعدی شیردهی، تغذیه را از پستانی که آن را کمتر خورده و یا اصلا نخورده شروع کنید.
•  از دادن سایر مایعات با و یا بدون بطری به شیرخوار زیر 6 ماه پرهیز کنید.
•  به مکیدن و بلعیدن شیرخوار حین تغذیه دقت کنید و به محض کند شدن مکیدن و بلعیدن، او را از یک پستان به پستان دیگر جا به جا کنید.
•  چنانچه باور دارید که برخی غذاها و داروهای گیاهی رایج و بی ضرر، شیر شما را زیاد می کند، مصرف آنها بلا مانع است.
•  اگر دچار بیماری دیابت، کم کاری تیروئید و کم خونی هستید، برای درمان آن به پزشک مراجعه نمایید.

چرا نوک پستان دچار زخم و شقاق شده و با این وضعیت چکار باید کرد؟ 

•  وضعیت نادرست پستان گرفتن توسط شیرخوار شایع ترین علت زخم و شقاق نوک پستان است و اصلاح آن اولین قدم است.
•  شستشوی مکرر پستان با الکل و صابون یا استفاد از محلول ها یا کرم هایی که نوک پستان را تحریک می کنند.
•  کشیدن پستان از دهان شیرخوار بدون قطع مکش شیرخوار.

برای بهبود زخم و شقاق ابتدا باید علت آن را برطرف کرد. اما راهکارهای زیر نیز می تواند سودمند واقع شود.

•  پس از شیردهی یک یا چند قطره شیر را روی نوک پستان بمالید تا نرم و چرب شود.
•  در معرض هوا و نور خورشید قرار دادن پستان کمک کننده است.
•  از شستن پستان با آب و صابون قبل از هر بار شیردهی و استفاده از کرم، لوسیون و پماد روی پستان پرهیز کنید. شیردهی را از پستان سالم یا کم ضایعه شروع کنید تا واکنش جهش شیر قبل از شیردهی از پستان دردناک برقرار شود.
•  قبل از شیر دهی قرار دادن پارچه گرم و مرطوب به جاری شدن شیر کمک می کند. استفاده از پماد موپیروسین یا کرم لانولین خالص کمک کننده است.
•  زخم یا شقاق را در معرض سرما قرار ندهید.