بیماری آلزایمر چیست؟

بیماری آلزایمر نوع پیشرونده‌ی اختلالی به نام زوال عقل است. دمانس یا زوال عقل اشاره به آسیبهایی در دستگاه عصبی مرکزی انسان دارد که بر حافظه، تفکر و رفتار تأثیر منفی می گذارد. با توجه به نقش و حساسیت سیستم عصبی مرکزی در زندگی انسان، دمانس یا زوال عقل بر جنبه‌های متعددی از زندگی روزمره تاثیرگذار است. طبق گزارش انجمن آلزایمر، 60 تا 80 درصد از موارد ابتلا به زوال عقل منجر به آلزایمر می‌شود. اکثر مبتلایان به این بیماری بعد از 65 سالگی تشخیص داده می شوند و اگر قبل از آن تشخیص صورت بگیرد، معمولاً به آن بیماری اولیه آلزایمر گفته می شود. تاکنون هیچ درمان قطعی‌ برای آلزایمرمعرفی نشده است، اما درمان هایی وجود دارند که در کند شدن روند پیشرفت این بیماری موثر واقع شوند. 

حقایقی درباره‌ی آلزایمر

تقریباً همه مردم نام بیماری آلزایمر را شنیده‌اند، اما اینکه این بیماری واقعاً چیست را همگان نمی‌دانند. در اینجا چندین واقعیت در مورد این بیماری آورده شده است:

• بیماری آلزایمر یک بیماری مزمن است.

• علائم آن به تدریج بروز می‌کند و با از بین رفتن بافت بخشهایی از مغز به آرامی پیشرفت می‌کند.

• هیچ درمان قطعی برای آلزایمر وجود ندارد اما کنترل بیماری می تواند به کند شدن پیشرفت بیماری کمک کند و باعث بهبود کیفیت زندگی مبتلایان می‌شود.

• هر کسی ممکن است به بیماری آلزایمر مبتلا شود اما افراد خاصی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آن قرار دارند. سن بالای 65 سال و داشتن سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به آلزایمر شانس ابتلا را افزایش می‌دهد.

• آلزایمر و زوال عقل یکسان نیستند. بیماری آلزایمر نوعی زوال عقل است.

• علائم و میزان پیشرفت بیماری آلزایمر در افراد مختلف متفاوت از یکدیگر است. در برخی از افراد این بیماری سالهای طولانی‌ای با آسیبهای شناختی خفیف همراه است در حالی که در برخی مبتلایان علائم بیماری خیلی سریع پیشرفت کرده و شدید می‌شوند.

زوال عقل در مقابل آلزایمر

اصطلاحات "زوال عقل" و "آلزایمر" گاهی به جای یکدیگر به کار می‌روند. با این حال، این دو وضعیت یکسان نیستند. آلزایمر نوعی زوال عقل است. دمانس یا زوال عقل اصطلاحی است که گستره‌ای از شرایط مربوط به از دست دادن حافظه مانند فراموشی و سردرگمی را در بر می‌گیرد. اصطلاح دمانس یا زوال عقل حتی شرایط خاصتری نظیر بیماری آلزایمر، بیماری پارکینگسون و آسیب دیدگیهای مغزی که منجر به ایجاد اختلال شناختی و حافظه می‌شود را نیز شامل می‌شود. بنابراین هر زوال عقلی آلزایمر نیست؛ اما آلزایمر یک نوع از زوال عقل است.

علل و عوامل خطر بیماری آلزایمر

به رغم حجم انبوهی از مطالعات علمی انجام شده بر روی این بیماری، تا کنون متخصصان علت مشخصی برای آلزایمر را پیدا نکرده‌اند. اما مجموعه‌ای از عوامل خطر برای ابتلا به این بیماری شناخته شده‌اند که به شرح زیر هستند:

• سن: بیشتر افرادی که مبتلا به آلزایمر هستند بالای 65 سال سن دارند.

• سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانواده درجه یک شما (شامل پدر، مادر، خواهر و برادر) به این بیماری مبتلا باشد، احتمالاً اینکه شما هم به آن مبتلا شوید بسیار است.

• ژنتیک: برخی از ژن‌ها به بیماری آلزایمر مرتبط بوده‌اند.

 دقت داشته باشید که داشتن یک یا چند مورد از این عوامل خطر به معنای ابتلای حتمی به بیماری آلزایمر نیست. اینها مواردی هستند که شانس ابتلا را بالا می‌برند. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد خطر شخصی خود در بروز این بیماری، با پزشک خود صحبت کنید.

نقش عوامل ژنتیک در بیماری آلزایمر

در حالی که هیچ عامل قابل شناسایی مشخصی برای آلزایمر وجود ندارد، ژنتیک ممکن است نقش اساسی داشته باشد. در این میان یک ژن به طور خاص مورد توجه پژوهشگران است. آپولیپوپروتئین E یا E Apo  ژنی است که با شروع علائم آلزایمر در بزرگسالان مسن مرتبط است. وجود یا عدم وجود این ژن را با نوع خاصی از آزمایش بر روی نمونه خونی می‌توان در افراد مورد بررسی قرار داد. البته دقت داشته باشید که حتی وجود این ژن در نمونه خون هم به معنای این نیست که فرد قطعاً به این بیماری مبتلا خواهد شد.عکس این موضوع هم صدق می‌کند؛ یعنی ممکن است فردی این ژن را نداشته باشد ولی به بیماری آلزایمر مبتلا شود.  دانش امروز به آن حدی پیشرفت نکرده است که با اطمینان بتواند تشخیص دهد که یک فرد در آینده به بیماری آلزایمر مبتلا خواهد شد یا خیر.

مراحل پیشرفت بیماری آلزایمر

آلزایمر یک بیماری پیشرونده است، به این معنی که علائم آن به تدریج و با گذشت زمان بدتر می‌شود. بیماری آلزایمر به هفت مرحله تقسیم شده است:

• مرحله 1: هیچ علائمی در این مرحله وجود ندارد اما براساس سوابق خانوادگی ممکن است تشخیص زودرس وجود داشته باشد.

• مرحله 2: اولین علائم مانند فراموشی ظاهر می‌شود.

• مرحله 3: اختلالات جسمی و روانی خفیفی مانند کاهش حافظه و تمرکز ظاهر می‌شود. این موارد ممکن است فقط توسط شخص بسیار نزدیک مثل همسر یا فرزندان تشخیص داده شود.

• مرحله 4: در این مرحله از دست دادن حافظه و عدم توانایی در انجام کارهای روزمره مشهود است و معمولا بیشتر بیماران در این مرحله تشخیص داده می‌شوند.

• مرحله 5: علائم متوسط ​​تا شدید بیماری بروز کرده و فرد برای انجام امورات زندگی نیاز به کمک نزدیکان و یا مراقبان دارد.

• مرحله 6: در این مرحله فرد مبتلا به آلزایمر ممکن است در انجام کارهای اساسی زندگی مانند غذا خوردن و پوشیدن لباس به کمک نیاز داشته باشد.

• مرحله 7: این شدیدترین و آخرین مرحله آلزایمر است. در این مرحله فرد ممکن است توانایی سخن گفتن و یا بیان احساسات با حالات چهره را نیز از دست بدهد. با پیشرفت این مراحل فرد به مراقبت بیشتری از جانب اطرافیان و مراقبین ویژه نیاز خواهد داشت.

شروع زودهنگام آلزایمر

شروع آلزایمر بطور معمول در افرادی با سن 65 سال و بالاتر مشاهده می‌شود. با این حال ممکن است در اوایل دهه 40 یا 50  زندگی نیز رخ بدهد. تقریباً 5 درصد از موارد ابتلا به آلزایمر در افرادی با سنین 40 تا 50 سالگی رخ می‌دهد که به آن آلزایمر زودهنگام نیز می‌گویند. ابتلا به آلزایمر در جوانی دور از انتظار است. علائم شروع زودرس آلزایمر می‌تواند شامل از دست دادن حافظه خفیف و مشکل در تمرکز یا به اتمام نرساندن کارهای روزمره باشد. برای افرادی که دچار این بیماری می‌شوند پیدا کردن کلمات مناسب در جمله بندی کار سختی است و ممکن است زمان زیادی را برای سخن گفتن و سرهم کردن جملات صرف کنند. مشکلات بینایی خفیفی مانند مشکل در تخمین فاصله تا اشیاء پیرامون نیز ممکن است رخ دهد. 

تشخیص بیماری آلزایمر

تنها راه قطعی برای تشخیص فردی که مبتلا به آلزایمر است بررسی بافت مغزی آنها پس از مرگ است! اما پزشکان می‌توانند معاینات و آزمایش‌های دیگری را نیز برای ارزیابی توانایی‌های ذهنی  فرد برای تشخیص زوال عقل و رد شرایط دیگر استفاده کنند. معاینه دقیق برای تشخیص ابتلا به آلزایمر توسط پزشک احتمالاً با گرفتن سابقه پزشکی شروع می‌شوند. آنها ممکن است در مورد موضوعاتی نظیر علائم جسمی و روانی، تاریخ پزشکی خانواده، سایر شرایط بهداشتی فعلی یا گذشته، داروهای فعلی یا گذشته، رژیم غذایی، مصرف الکل یا سایر عادات سبک زندگی را پرسیده و سپس برای انجام تستهای آزمایشگاهی تشخیصی دقیقتر فرد را به مراکز مربوطه ارجاع دهند. 

آزمایشات آلزایمر

آزمایشی برای تشخیص قطعی بیماری آلزایمر وجود ندارد. با این حال پزشک به احتمال زیاد چندین آزمایش را برای تشخیص دقیقتر بیماری در فرد مشکوک به ابتلا انجام خواهد داد. اینها می‌توانند تست‌های ذهنی، جسمی، عصبی و تصویربرداریهای پیشرفته باشند. پزشک ممکن است با آزمایش وضعیت روانی شروع کند. این می‌تواند به او در ارزیابی حافظه کوتاه مدت، حافظه بلند مدت و درک بیمار از جهت گیری مکانی و زمانی کمک کند.

به عنوان مثال پزشک ممکن است از فرد بپرسد:

امروز چه روزی است؟
نام رئیس جمهور چیست؟
لیستی از کلمات را تکرار کن و ...

در مرحله بعد، پزشک به احتمال زیاد یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. به عنوان مثال ممکن است فشار خون و ضربان قلب را ارزیابی کرده و دمای بدن را نیز ارزیابی کند. در برخی موارد، پزشک ممکن است آزمایشهای ادراری و خونی را برای فرد تجویز نماید. انجام هر کدام از این آزمایشها و بررسی‌ها به این دلیل صورت می‌گیرد که پزشک قصد دارد احتمالات بیماریهایی که علائم مشابه دارند را بررسی کرده و به تشخیص افتراقی دقیقتری دست پیدا کند. در همین راستا معاینات عصبی برای بررسی احتمال سکته خفیف مغزی نیز صورت خواهد گرفت.

تصویربرداری‌های پزشکی نیز به تشخیص دقیقتر این بیماری کمک خواهند کرد. از جمله مواردی که ممکن است پزشک برای تشخیص آلزایمر به آنها نیاز پیدا کند موارد زیر است:

• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) می تواند به انتخاب نشانگرهای کلیدی مانند التهاب، خونریزی و مشکلات ساختاری در مغز کمک کند.
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT). سی تی اسکن از عکس‌های پرتونگاری استفاده می‌کند که به پزشک کمک می کند ویژگی‌های غیر طبیعی در مغز فرد را جستجو کند.
• اسکن توموگرافی انتشار پوزیترون (PET). تصاویر PET اسکن می‌تواند به پزشک در تشخیص پلاک کمک کند. پلاک یک ماده پروتئینی است که مربوط به علائم آلزایمر است.
  آزمایشات دیگری که ممکن است پزشک انجام دهد شامل آزمایش خون برای بررسی ژن‌هایی است که می تواند نشان دهد خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری آلزایمر در یک فرد وجود دارد.

 

درمان دارویی آلزایمر

هیچ درمان شناخته شده‌ای برای بیماری آلزایمر وجود ندارد. با این حال، پزشک می‌تواند داروها و سایر روش‌های درمانی را برای کمک به کاهش علائم و به تاخیر انداختن پیشرفت بیماری تا حد امکان برای فرد مبتلا تجویز و توصیه کند. از جمله اینکه پزشک ممکن است داروهای ضد افسردگی،  ضد اضطراب یا ضد روانپریشی را برای کمک به درمان علائم مرتبط با آلزایمر توصیه کند. 

سایر درمان های آلزایمر

علاوه بر رژیم دارویی در درمان نگهدارنده بیماری آلزایمر، تغییر در سبک زندگی ممکن است به فرد مبتلا در مدیریت شرایطی که با آن مواجه است کمک کند. از جمله توصیه‌هایی که به بیماران دراین خصوص می‌شود به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

• تمرین تمرکز بر روی کارهای روزمره
• داشتن استراحت کافی و با کیفیت روزانه
• انجام تمرینهای آرامسازی

برخی افراد معتقدند ویتامین E می‌تواند به جلوگیری از کاهش توانایی های ذهنی کمک کند. اما مطالعات نشان می‌دهد که برای اثبات این موضوع به تحقیقات بیشتری نیاز است. به یاد داشته باشید که حتما قبل از مصرف ویتامین E یا سایر مکمل‌ها از پزشک خود سؤال کنید. مصرف مکمل‌ها می‌تواند با داروهای مصرفی برای کنترل آلزایمر تداخل ایجاد کند. علاوه بر تغییرات در سبک زندگی، گزینه‌های مختلف دیگری هم وجود دارد که پزشک بر حسب اطلاعاتی که از بیمار بدست می‌آورد به او معرفی خواهد کرد.

آیا می‌توانیم از آلزایمر پیشگیری کنیم؟

درست همانطور که هیچ درمانی شناخته شده‌ای برای آلزایمر وجود ندارد، هیچگونه اقدامات پیشگیرانه‌ای نیز برای آلزایمر وجود ندارد. با این حال محققان به عنوان عاملی برای جلوگیری از افت شناختی به عادات کلی زندگی سالم توجه می‌کنند. اگر می خواهید اقداماتی برای پیشگیری از ابتلا به آلزایمر داشته باشید به لیست زیر نگاهی بیاندازید:

• مصرف سیگار و سایر دخانیات را ترک کنید.
• به طور منظم تمرین ورزشی داشته باشید.
• تمرینات مهارتهای شناختی را امتحان کنید.
• رژیم غذایی گیاهی داشته باشید.
• آنتی اکسیدان بیشتری مصرف کنید.
• زندگی اجتماعی فعال را حفظ کنید.
• و البته قبل از ایجاد هرگونه تغییر بزرگ در سبک زندگی حتما با پزشک خود صحبت کنید. 

مراقبت از آلزایمر

اگر یکی از عزیزان شما به این بیماری مبتلا شده است و شما نقش مراقب برای او را بر عهده دارید حتماً می‌دانید که این کار ساده‌ای نیست و مراقبت تمام وقت شما برای بیمارتان حیاتی خواهد بود. مراقب بودن برای یک بیمار مبتلا به آلزایمر مهارتهای متعددی را می‌طلبد. شاید عنصر اصلی این مهارتها داشتن صبر و حوصله‌ی بسیار است. خلاقیت، استقامت و حفظ نگاه به جنبه‌های مثبت زندگی به رغم تغییرات زیادی که در عزیز مبتلا به آلزایمر پدید آمده است نیز برای شما ضروری هستند.