ژاپن به دلایل متعددی یک کشور خاص و متفاوت است. از پرچم ساده و بی‌آلایش آن گرفته تا فرهنگ به دور از تجملات و ارزشهای ویژه‌ای که در بین مردمانش نهادینه شده است. با شنیدن نام ژاپن ممکن است به یاد "سوشی" و غذاهای دریایی بیافتید و یا کوه فوجی را در ذهن تجسم کنید. شاید هم مثل بسیاری از مردمان دنیا عاشق شکوفه‌های گیلاس مشهور بهاران ژاپن باشید.

از همه‌ی اینها گذشته، ژاپنی‌ها را در تمام دنیا به سختکوشی و تلاش می‌شناسند. چرایی پر تلاش بودن مردم ژاپن دلایل بسیاری دارد که یکی از مهمترین آنها اقلیم و جغرافیای خاص ژاپن است. این کشور از منابع زیر زمینی (مانند آنچه ما بسیار زیاد در کشور خودمان داریم) محروم است. علاوه بر این محرومیت از منابع زیرزمینی و معدنی، ژآپن زلزله‌خیزترین کشور دنیاست، آتشفشانهای فعال دارد و در معرض مخاطرات طبیعی بسیاریست. همه‌ی سختیهایی که طبیعت به ژاپنیها گرفته مردم ژاپن را به انسانهایی پرتلاش، با اراده، بسیار با پشتکار، مسئولیت پذیر و احترام گذارنده به یکدیگر بدل کرده است. مردم ژاپن برای کار و تلاش بر روی تک تک لحظه‌های عمر خود حساب می‌کنند و همین تلاش مداوم باعث شده است که کشوری که از نظر منابع و موهبتهای طبیعی در محرومیت نسبی به سر می‌برد، یکی از بزرگترین و تاثیرگذارترین اقتصادهای جهان را در دست داشته باشد. 

سبک زندگی ژاپنی‌ها که بالاترین میانگین طول عمر در بین مردمان کره زمین را دارند، ریزه‌کاریهای جذاب و متفاوت زیادی دارد که در مقالاتی دیگر به آن خواهیم پرداخت. اما در این مقاله قصد داریم شما را با یک پدیده‌ی جذاب و جالب از فرهنگ این مردمان آشنا کنیم که شاید برایتان جالب باشد.  اینموری (Inemuri) خوابیدن به سبک ژاپنیهای پر تلاش. 

اینموری فرهنگی در ژاپن برای خوابیدن است که البته آنقدرها هم به آن چیزی که ما خواب می‌نامیم شبیه نیست. در واقع ژاپنی‌ها نمی‌‎خوابند، آن‌ها حتی چرت هم نمی‌زنند. آن‌ها فرهنگ اینموری را پیاده می‌کنند. دکتر بریجیت استِجر بیشتر در این مورد توضیح می‌دهد. او استاد مطالعات ژاپنی دانشگاه کمبریج است و این نوشتار، بخش اول پژوهش وی است که در مجله دانشگاه کمبریج به چاپ رسیده. "ژاپنی‌ها نمی‌خوابند" این جمله را تقریبا همه و به خصوص خود ژاپنی‌ها زیاد می‌گویند. البته که این قضیه صحت ندارد! مگر می‌شود نخوابید؟ اما این ادعا از نقطه نظر فرهنگی و جامعه‌شناختی بسیار جالب و حائز اهمیت است.

هنر خوابیدن یا بهتر بگوییم، نخوابیدن ژاپنی‌ها!

دکتر بریجیت استِجر می گوید اولین‌ بار وقتی در اواخر دهه 80 میلادی به ژاپن رفتم، با آن قضیه آشنا شدم. ژاپن در آن دوران در اوج "اقتصاد حبابی" خود قرار داشت. اقتصاد دانان اصطلاح رشد حبابی را برای توصیف رشد یکباره و شدید اقتصادی بکار می‌برند. در آن دوران سبک زندگی مردم بسیار ماشین‌ وار بود. انگار همه مردم به نوعی بی‌قرار بودند. مردم اوقات فراغت خود را با قرارهای کاری و تفریحی پر می‌کردند، آنقدر که حتی وقتی برای خوابیدن نداشتند. برخی ژاپنی‌ها به گلایه می‌گفتند: "ما ژاپنی‌ها دیوانه وار کار می‌کنیم". این شکایت و گلایه‌ها نوعی حس غرور را به ژاپنی‌ها القا می‌کرد. زیرا خودشان را به عنوان مردمانی با پشتکار فراوان مطرح می‌کردند. ژاپنی‌ها چنین حس می‌کردند که برتری اخلاقی به دیگر انسان‌های روی کره زمین دارند. سبک زندگی شلوغ مردم ژاپن باعث شد تا با پدیده جالبی روبرو شویم. افراد زیادی را می‌دیدم که در مترو و جاهای دیگر در طول روز چرت می‌زدند. آن‌ها معتقد بودند که " هر جا رسیدی چرت بزن".  بعضی از ژاپنی‌ها حتی سرپا هم چرت می‌زدند و این کار برای مردم کاملاً امر عادی محسوب می‌شد.

البته در رفتار مردم ژاپن تناقض‌هایی هم دیده می‌شد. تصویر مثبتی الهام گرفته از زندگی زنبورهای عسل (که در تمام طول روز کار می‌کنند) در اذهان ژاپنی‌ها جای گرفته بود آنطور که شب‌ها دیرتر میخوابیدند و از آن طرف هم صبح‌ها زودتر بیدار می‌شدند. یک روی سکه تلاش و پشتکار بسیار بود و آن روی این سکه اینموری. در واقع هر کسی می‌توانست هر جایی که دلش می‌خواست بخوابد! مثلا در وسایل حمل و نقل عمومی و حتی حین قرارهای کاری، کلاس درس و سخنرانی‌ها. اگر خوابیدن در تختخواب راحت نشانه تنبلی در جامعه آن روزهای ژاپن بود، پس چرا خوابیدن حین کار یا کلاس ستایش می‌شد؟ چه محرکی وجود داشت که بچه‌ها را تا دیروقت به مطالعه کردن وا می‌داشت، اما همان افراد روز بعد در کلاس درس مدام چرت می‌زدند؟ تمام این سوال‌ها و تناقض‌ها بعدها به موضوع پایان نامه من در دوره دکتری تبدیل شد. 

"خواب" می‌تواند مملو از معنا و ایدئولوژی‌های متنوع باشد؛ نحوه تنظیم خواب و نگاهی که به آن می‌شود با ویژگیهای اجتماعی پیوند دارد. در تجربه شخصی من، خواب امری طبیعی است که با ساختارهای ارزشی در یک جامعه ارتباط تنگاتنگ دارد. پس از سال‌ها تحقیق و پژوهش سرانجام به این نتیجه رسیدم که اینموری اصلا خواب به حساب نمی‌آید. اینموری نه به خواب شب شباهتی دارد و نه حتی با چرت عصرگاهی. ماهیت اینموری خودش گویای همه‌چیز است. این واژه از دو کلمه چینی گرفته شده است: "ای" به معنای "بودن در وضعیت هوشیار" و "نموری" نیز یعنی "خواب". در هنگامی که شخص در حالت اینموری است به نحوی آگاهانه و با ارداه‌ی خود حواس خود را درگیر محرکهای محیطی نمی‌کند.  در این حالت اگرچه فرد از نظر ذهنی در دسترس نیست، اما کاملاً این آمادگی را دارد که به حالت معمول بازگشته و با محیط و افراد دیگر ارتباط برقرار کند.

ژاپنی‌ها می‌توانند در محیط کار و در ساعات کاری هم اینموری کنند و این یک عمل پذیرفته شده است. البته از همه کارکنان همیشه این انتظار می‌رود که با تمرکز حواس تمام در محیط کار خود حاضر شوند و به فعالیت بپردازند. از سوی دیگر، حجم و زمان بالای کار باعث می‌شود که ژاپنی ها به جای خوابیدن و یا چرت زدن، مواقعی را در محیط کار خود اینموری کنند. ژاپنی‌ها دوست دارند وقتشان را صرف چیزی کنند که ارزشش را داشته باشد. یک ژاپنی روزی به من گفت: "ما ژاپنی‌ها برای هر چیز ارزشمندی، روحیه المپیکی داریم". پشتکار یکی از ویژگی‌های تحسین شده در فرهنگ ژاپن است. این ویژگی با ساعات کار طولانی مدت نمود پیدا می‌کند. در ژاپن اگر کسی تلاش کند تا علیرغم خستگی و بیماری در یک جلسه کاری شرکت داشته باشد، حس مسئولیت و اراده و ایثارش را نشان داده است.

فرد با استراحت به سبک اینموری می‌تواند هوشیاری ذهنی‌ خود را تقویت کند و از این طریق انرژی مثبتی برای ادامه‌ی کار داشته باشد. در فرهنگ ژاپن به چنین شخصی می‌توان اعتماد کرد و امکان ارتقای رتبه او نیز وجود دارد. از آنجایی که در ژاپن خستگی و بیماری از نگاه مردم به عنوان نتیجه تلاش و پشتکار زیاد شناخته می‌شود، اینموری (یا حتی وانمود کردن آن با چشمان بسته) نشان‌دهنده تلاش زیاد فرد در چند روز قبل بوده است؛ در این صورت، افراد از طریق اینموری حتی جایگاه خودشان را بعنوان فردی پرتلاش و مسئولیت پذیر تثبیت می‌کنند.

در نهایت باید گفت که عادت اینموری در ژاپنی‌ها صرفاً به معنای گرایش افراد به تنبلی نیست؛ اینموری یکی از ویژگی‌های نهانِ زندگی اجتماعی ژاپنیهاست که افراد می‌توانند از طریق آن  به اجرای بهتر وظایف روزمره خود فکر کنند. روش این کار اما جالب است: دور ماندن موقتی از اجرای آن وظایف یا همان اینموری. پس تکلیف کار مشخص شد: ژاپنی‌ها نمی‌‎خوابند. آن‌ها حتی چرت هم نمی‌زنند؛ آن‌ها فرهنگ اینموری را پیاده می‌کنند!

شاید بد نباشد ما ایرانیها هم که این روزها در حال تجربه‌ی شرایط دشوار اقتصادی هستیم،  پرتلاش‌تر از قبل باشیم و از زنبورهای عسل و مردمان ژاپن برای رشد و پیشرفت سرزمینمان الهام و الگو بگیریم. 

 برگرفته از ایسنا