معمولاً 6 هفته پس از زايمان (دوره نفاس) دوره ای است كه طی آن تغييرات ناشی از بارداری در اعضای مختلف بدن مانند رحم به تدريج به حالت قبل از بارداری برمی گردد. ممكن است اين برگشت پذيری در برخی موارد مانند وزن بدن شما تا ماه ها به طول انجامد.

 حتماً بخوانید: استرس در دوران بارداری را جدی بگیرید! 

تغييرات بدن در دوران پس از زايمان

 تغييرات رحم:

دو روز اول پس از زايمان، رحم شروع به كوچک شدن می كند. بطوری كه در هفته اول رحم پايين تر از ناف، سفت و جمع است و از هفته سوم به بعد به داخل حفره لگن بر می گردد و از روی شكم قابل لمس نيست. اندازه رحم پس از 4 هفته تقريباً برابر اندازه زمان قبل از بارداری است.

دهانه رحم نيز كه در زمان زايمان به اندازه قطر سر جنين باز شده بود، به تدريج جمع شده و پس از گذشت يک هفته آنقدر تنگ می شود كه به سختی يک انگشت از آن عبور می كند. پارگی هايی كه در دهانه رحم ايجاد می شود دائمی است و به صورت دهانه رحم چندزا باقی می ماند.

 ترشحات رحم:

در چند روز اول بعد از زايمان، ترشحات رحم زياد و خونی است. بعد از 3 يا 4 روز ترشحات خون آلود كمتر و پس از 10 روز كم رنگ تر شده و بالاخره به ترشحات سفيد رنگ تبديل می شود. معمولاً خروج ترشحات كم رنگ 4 تا 6 هفته طول می كشد.

وجود ترشحات خونی تا دو هفته پس از زايمان و در حد خونريزی قاعدگی طبيعی است ولی در صورت ادامه آن بيش از اين مدت، به علت احتمال ماندن تكه هائی از جفت در رحم، بايد فوراً به پزشک مراجعه کنید. در برخی مواقع نيز ممكن است لكه بينی تا دو ماه ادامه يابد. بنابراين در صورت وجود خونريزی زياد يا روشن، ترشحات بدبو و لكه بينی بيش از دو ماه، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.

نکته: شايان ذكر است كه يكی از علل عمده مرگ مادران، خونريزی پس از زايمان است و بايد به این موضوع بسيار توجه نمایید.

برگشت قاعدگی:

معمولا شروع مجدد تخمک گذاری، با شروع قاعدگی مشخص می شود. ولی گاهی اوقات ممكن است تا يک سال قاعده نشوید، اما امكان تخمک گذاری و بارداری در شما وجود دارد. اگر به طور مرتب به فرزند خود شير بدهید، معمولاً 6 هفته و اگر به نوزاد خود شير ندهید، 3 هفته پس از زايمان، احتمال بارداری مجدد وجود دارد. پس در این زمان حتماً از یک روش مطمئن جهت پیشگیری از بارداری استفاده نمایید. 

تغييرات وزن:

بلافاصله پس از زايمان در اثر تخليه رحم و خروج جنين و جفت، وزن بدنتان حدود 5 تا 6 كيلو گرم كاهش می يابد. معمولاً 6 ماه بعد از زايمان به حدود وزن قبل از بارداری بر می گردید. اگر به نوزاد خود شير می دهید، امكان برگشت به وزن قبلی بيشتر است. فعاليت بدنی و نحوه تغذيه در ميزان كاهش وزن پس از زايمان، موثر است.

تغييرات پستان:

پستان ها در اواخر بارداری بزرگ و پر از شير مي شوند. پس از زايمان با مكيدن نوزاد، ترشح شير آغاز می شود. در 5 روز اول، ماده ای زرد رنگ به نام آغوز كه حاوی پروتئين بيشتر و مواد ايمن سازی مشابه واكسن است، از پستان ها ترشح می شود. تغذيه نوزاد با آغوز در روزهای اول پس از زايمان بسيار اهميت دارد. ميزان آغوز كم است ولی همين مقدار برای تغذيه چند روز اول كفايت می كند و نبايد از گرسنه ماندن نوزاد خود نگران باشید.

ديواره شكم:

عضلات ديواره شكم تا 2 هفته پس از زایمان، نرم و شل باقی می ماند. تقريبا 6 هفته طول می كشد تا توانايی كشش عضلات به حالت اوليه بازگردد.

وضعيت خلق و خو:

در 3 تا 6 روز اول بعد از زايمان، ممكن است به دليل فشارهای روانی ناشی از ترس و هيجان بارداری و زايمان، ورود نوزاد و تغييرات ايجاد شده در خانواده، خستگی ناشی از كم خوابی اواخر بارداری و نگرانی در مورد مراقبت از نوزاد، در ساعاتی از روز اندوهگين شوید كه به آن اندوه پس از زايمان می گويند.

تغييرات خلق و خو و رفتار، طيف وسيعی دارد كه شامل گريه كردن خود به خود، بی علاقگی نسبت به هر فعاليت، بی خوابی يا پرخوابی، تغييرات وزن، خستگی و كاهش انرژی است. اين حالات معمولاً طي هفته اول پس از زايمان مشاهده مي شود و تا روز دهم بهبود مي يابد. در صورتی كه اين علائم طولانی شود و يا علائمی مانند تمايل به خودكشی و آزار نوزاد بروز كند، به آن افسردگی شديد می گويند و بايد مادر فوراً به پزشک ارجاع شود.

دفع ادرار:

 در مرحله دوم زايمان به علت فشار سر جنين به مثانه احتمال آسيب به مثانه، مجرای ادرار و همچنين ماندن ادرار در مثانه وجود دارد.  با مشاهده و لمس قسمت زير شكم، مثانه بصورت كيسه ای پر از مايع حس می شود كه گاهی ممكن است تا نزديک ناف نيز كشيده شود.

درد و ناراحتی ناشی از ادرار كردن در زمانی که تازه زایمان کرده اید، موجب اجتناب از تخليه مثانه مي شود. اما بايد در ساعات اوليه پس از زايمان مثانه تان را خالی کنید (روی لگن يا توالت بنشينید و آب ولرم روی دستگاه تناسلی خارجی خود بريزد). گاهي اپی زياتومی ( یک برش جراحی در ناحیه عضلانی بین واژن و مقعد که در زایمان طبیعی زمانی که نوزاد تحت استرس بوده و نیاز به تولد سریع داشته باشد، انجام می شود) نيز موجب احساس درد در هنگام ادرار كردن مي شود كه به تدريج بهبود می يابد. در صورت عدم خروج ادرار تا 24 ساعت اول پس از زايمان و نيز تداوم هر نوع مشكل در ادرار كردن مانند سوزش يا درد هنگام ادرار كردن و بی اختياری ادرار، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

دفع مدفوع: عدم دفع مدفوع تا 2 روز اول پس از زايمان به علت تخليه احتمالی و كاهش فعاليت روده ها حين زايمان، طبيعی است.