سلآموز بیاموز تا سالم باشی

خون بواسطه ی برخورداری از نیرو جهت گردش مناسب در بدن، به دیواره رگ ها فشاری وارد میکند که فشارخون نامیده میشود. در واقع همه انسانها دارای فشارخون هستند.

پرفشاری خون یک بیماری مزمن است که با علت های متفاوت در درجات مختلف بروز پیدا کرده و میتواند زمینه ساز سایر مشکلات از جمله بیماری های قلبی عروقی شود. علی رغم شایع بودن فشارخون بالا و اهمیت آن به عنوان یکی از مهمترین عوامل مرگ و میر در سراسر دنیا، یک سوم تا دو سوم افراد از بیماری خود، آگاهی ندارند، بنابراین بر اساس شواهد موجود تنها 10 تا 15 درصد آنها تحت درمان قرار می گیرند و از بین این افراد بیماری فشار خون تنها در 5 تا 30 درصد آنها کنترل می شود. این درحالیست که کنترل فشارخون بصورت قابل توجهی سبب کاهش درصد خطر سکته مغزی (تا 40 درصد) و کاهش  درصد خطر سکته قلبی( تا 15 درصد) می شود.

براساس علل ایجاد کننده بیماری، بیماری فشارخون  به دو نوع تقسیم میشود:

• فشار خون اولیه که شامل 90-95 درصد موارد شده و علت مشخصی ندارد و عوامل خطرسازی مانند سن بالا، جنسیت مردانه، مصرف زیاد نمک، چاقی،  دیابت و سابقه خانوادگی را در ایجاد آن موثرمیدانند.

• فشار خون ثانویه که علل مشخص و قابل تشخیص دارد از جمله بیماری های هورمونی، کلیوی و اختلالات عصبی و شامل 5 -10 درصد موارد میشود.

 عوامل خطر زمینه ساز بیماری فشارخون چیست؟

 بیماری فشار خون در افرادی که دچار مسایل و مشکلات زیر هستند، با احتمال بیشتری بروز می یابد:

• افرادی که دچار برخی بیماری های زمینه ای(دیابت ، قلبی-عروقی...) باشند.

• افرادی که دچار چاقی و کم تحرکی باشند.

• افرادی که الکل و دخانیات مصرف می کنند.

• افرادی که میزان چربی خون آنها بالا هست.

• افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به پرفشاری خون دارند.

• سن و جنسیت( این بیماری در سنین بالاتر و در مردان شایع تر است)

• عادات غذایی ناسالم مثل مصرف زیاد نمک می تواند زمینه ساز ابتلا به پرفشاری خون باشد.

• مصرف قرص های ضدبارداری خوراکی می تواند با این بیماری مرتبط باشد.

•  استرس و فشارعصبی می تواند فرد را در معرض ابتلا به این بیماری قرار دهد.  

راه تشخیص بیماری فشار خون چیست؟

 فشارخون بالا معمولا بدون علامت بوده و اکثر بیماران  تا زمان اندازه گیری فشارخون متوجه بیماری خود نمی شوند و به همین دلیل به این بیماری، لقب قاتل خاموش را داده اند.

 تنها در برخی موارد فشارخون با علایمی همچون سردرد در ناحیه پس سر، سرگیجه، تاری دید، تپش قلب، خستگی زودرس، تنگی نفس شبانه و یا هنگام فعالیت، درد قفسه سینه، ادرار کردن بیش از یک بار در طول شب همراه است.

توجه داشته باشید که به هیچ وجه با یک بار بالا بودن فشار خون نمی توان تصمیم به وجود بیماری گرفت. فشار خون باید در طی چند روز و چند مرحله در موقعیت های مختلف شبانه روز چک شود و در صورتی که ارقام وجود مشکل را خبر دهند پزشک برای اطمینان از نبود بیماری های زمینه ای مثل بیماری قلبی-عروقی و کلیوی، برای شما آزمایش درخواست خواهد نمود.آزمایش دفع پروتئین در ادرار و کراتینین سرم خون برای تشخیص علل کلیوی وتست نوار قلب، رادیو گرافی قفسه سینه و یا اکو کاردیو گرافی برای اطمینان از نبود مشکلات قلبی انجام می گردد.

پس از بررسی های صورت گرفته پزشک وجود یا عدم وجود بیماری پر فشاری خون و نوع آن را تشخیص داده و درمان و آموزش های لازم را ارائه میکند. پیگیری های دوره ای و کنترل بیماری جهت جلوگیری از عوارض فشارخون بالا مانند سکته مغزی و قلبی بسیار حائز اهمیت است.

هنگام اندازه گیری فشار خون برای اینکه میزان دقیق آن مشخص شود، لازم است مواردی را قبل از اندازه گیری فشارخون رعایت نمایید، این موارد عبارتند از:

• نیم ساعت قبل از اندازه گیری فشارخون، از مصرف کافئین (قهوه و چای)، سیگار و الکل، خودداری کنید. 

• ناشتا نباشید.

• نیم ساعت قبل از اندازه گیری فشارخون، فعالیت بدنی شدید نداشته باشید.

• نیم ساعت قبل از اندازه گیری فشارخون، مثانه خود را کامل تخلیه کنید.

• 5 دقیقه قبل از اندازه گیری فشارخون ( نباید احساس خستگی داشته باشید)، بنشینید و تحرک نداشته باشید.

• برای اندازه گیری فشارخون لازم است پاهای شما داراي تکیه گاه باشد. بنابراین بايد كف پا را روي زمين يا یک سطح محکم بگذارید، در یک وضعت آرام و راحت بنشینید و پشت خود را تکیه دهید و دستها و پاهایتان را روی هم نگذارید. در غير اين صورت انقباض عضلات سبب افزايش فشارخون شما ميشود. اگر این مورد را رعایت نکنید، فشارخون دياستول تا 6 ميليمتر جيوه و اگر پاهایتان را  روي هم بگذارید فشارخون سيستول بين 2 تا 8 ميليمتر جيوه بالا ميرود.

• دستتان را در وضعیت صحیحی برای اندازه گیری قرار دهید. بازوی دست شما برای اندازه گیری فشارخون بايد طوری قرار گیرد که تحت حمایت باشد یعنی تکیه گاه داشته باشد و بطور افقي و هم سطح  قلب قرار گيرد. بازویتان را تا سطح قلب بالا ببرید و به طور راحت روی میز بگذارید. دستتان را خم یا مشت نکنید. دستتان آويزان هم نباشد چون باعث سفتي و انقباض عضلات دست و تغيير فشار خون بطور كاذب (گاهي تا 10 ميليمتر جيوه در فشار سيستول و دياستول) می شود. دستتان اگر بالاتر از سطح قلب هم باشد فشارخون كمتر از مقدار واقعي نشان داده می شود.

• در حين اندازه گيري بايد آرام و بی حرکت بنشینید و ساكت باشید. چون در غير اين صورت در اثر استرس و هيجان ناشي از اين شرايط، ممكن است فشارخونتان افزايش يابد.

• معمولاً فشارخون سيستول در دست راست 10 ميليمتر جيوه بيشتر از دست چپ است. به همين دلیل بهتر است از دست راست براي اندازه گيري فشارخون استفاده کنید.

• توجه داشته باشید که بازوئی که فشارخونتان در آن اندازه گیری مي شود باید تا شانه لخت باشد. اگر آستين لباستان بالا زده مي شود بايستي نازك و به اندازه كافي گشادی باشد تا روي بازو فشار نياورد و مانع جريان خون و نيز مانع قرار گرفتن صحيح بازوبند روي بازو نشود. اگر آستين لباستان تنگ است بهتر است لباس خود را در آورید. آستين تنگ باعث ميشود مقدار فشارخون كمتر از مقدار واقعي خوانده شود.

منظور از فشار خون سیستول و دیاستول چیست؟

• فشارخون سیستول یا ماکزیمم: فشار ایجاد شده در پی انقباضات قلب است و یا در حالت انقباض قلب است.

• فشارخون دیاستول یا مینیموم: فشارخون در حالت انبساط قلب، یعنی زمانی که قلب در حال استراحت است.

فشار خون بالا انواع مختلفی دارد. با طبقه بندی فشارخون آشنا شوید. 

• فشارخون طبیعی:  به فشار سیستول کمتر از 120 و دیاستول کمتر از 80 اطلاق میگردد.  فشار خون  120/80 .

• پیش فشار خون: در افراد بالغ، سیستول 120 تا 139 یا دیاستول 80 تا 89 میلی متر جیوه بعنوان مرحله ی پیش از پرفشاری خون(پره هیپرتانسیون) در نظر گرفته میشود. فشار خون 89-80 / 139-120.

• پرفشاری خون مرحله ا: سیستول 140 تا 159 میلی متر جیوه یا دیاستول 90 تا 99 به عنوان پرفشاری خون مرحله 1 محسوب میگردد. فشار خون 99-90 / 159-140.

• پرفشاری خون مرحله 2: سیستول مساوی یا بیش از 160 میلیمتر جیوه یا دیاستول مساوی و بیش از 100 به عنوان پرفشاری خون مرحله 2 تعریف میشود. فشار خون مساوی یا بیشتر از  100 / 160

نکته: باید توجه داشت در افراد پرخطر مانند افراد با سابقه بیماری قلبی-عروقی، دیابت ونارسایی کلیوی به دلیل ریسک پذیری بیشتر، از طبقه بندی متفاوتی برای غربال گری استفاده میگردد.

پس از شروع درمان و کنترل بیماری، فشار سیستولیک باید کمتر از 140 و فشار دیاستولیک کمتر از 90 باشد. (فشار خون بالاتر از این میزان به معنای عدم کنترل بوده و باید به پزشک خود مراجعه نماید).

 بیماری فشارخون بالا، چگونه درمان می شود؟ 

 درمان بيماري فشارخون بالا نه تنها به درمان دارويي بلکه به تغییر شيوه زندگي بستگي دارد. به طوركلي درمان بيماران مبتلا به فشارخون بالا معمولاً به صورت ترکیبی از درمان غيردارويي و درمان دارويي است.

درمان غیر دارویی، مراقبت هاي غير دارويي شامل تغییر شيوه ناصحيح زندگي است. تغييرات شيوه زندگي هم در پيشگيري اوليه از بروز فشارخون بالا و هم در كنترل و کاهش فشارخون در بیماری فشارخون بالا نقش مهمي دارد. اصلاح شيوه زندگي، فشارخون را پايين مي آورد. این تغییرات شامل موارد زیر هستند:

• تغییر الگوي تغذيه اي یعنی كاهش مصرف چربي و مصرف روغن مايع به جاي روغن جامد، مصرف سبزی ها و انواع ميوه ها، كاهش مصرف نمك و غذاهاي شور، پخت غذا به روش صحيح مثل بخارپز يا آب پز و حتي المقدور پرهيز از سرخ كردن آن.

• افزايش فعاليت بدني و انجام ورزش روزانه و منظم برای مبارزه با كم تحركي
• ترك مصرف الكل
• كاهش وزن

درمان دارویی

درمان دارويي بنا به تصميم پزشک براي كساني تجويز مي شود كه فشارخون آنها بعد از رعايت درمان غير دارويي و اصلاح شيوه زندگي همچنان بالا باشد. ميزان فشارخون بيمار و وجود عوامل خطر دیگر همراه با فشارخون بالا مثل ديابت، چاقي، اختلال چربی خون و... در تصميم گيري پزشك براي شروع درمان دارويي تأثير دارد.

يعني اگر كسي فشارخون 150 بر روي 90 میلی متر جیوه داشته باشد و ديابت هم داشته باشد، پزشک سريعتر درمان دارويي را شروع می کند. درمان دارويي بايد همراه با توصيه به تغيير شيوه هاي زندگي و اصلاح آنها باشد.

ممكن است مصرف داروها عوارضي مثل سرگيجه، خواب آلودگي، تنگي نفس شديد، تپش قلب، تهوع، استفراغ و حساسيت ايجاد كند كه بايد به اطلاع پزشک رسانده شود تا اقدام مناسب براي رفع آنها صورت گيرد.

در صورت عدم کنترل فشار خون بالا، چه مشکلات و عوارضی ممکن است برای فرد مبتلا ایجاد گردد؟

خطر بروز سکته قلبی و مغزی در افرادی که فشارخون بالا دارند، زیاد است.

فشارخون بالا دلیل اصلی بروز سکته های قلبی - عروقی است.

فشارخون بالا در صورتی که کنترل نشود، به  رگهای مغز، قلب، کلیه و چشم آسیب می رساند.